Μείνε σε μια δουλειά που… – Ποιος ήταν ο ορισμός του Καστοριάδη για την εργασία;

Η εργασία αποτελεί ένα από τα κεντρικά πεδία προβληματισμού στην σκέψη του Κορνηλίου Καστοριάδη, όχι απλώς ως οικονομική δραστηριότητα αλλά ως πυρηνικό στοιχείο της ανθρώπινης αυτοδημιουργίας.

Σε αντίθεση με τον κυρίαρχο τεχνοκρατικό ή ωφελιμιστικό λόγο που αντιμετωπίζει την εργασία αποκλειστικά ως εργαλείο επιβίωσης ή παραγωγικότητας, ο Καστοριάδης αναζητά το νόημα και τη δημιουργικότητα της εργασιακής εμπλοκής.

Αλλά τι σημαίνει «να μένεις σε μια δουλειά» μέσα σε έναν κόσμο που σου μαθαίνει να ζεις για το Σαββατοκύριακο και τι σημαίνει η εργασία όταν αποσυνδέεται από την αυτονομία;

Ο Καστοριάδης διακρίνει την εργασία από τη απλή εκτέλεση καθηκόντων. Η εργασία, στην ουσία της δεν είναι καταναγκαστική δραστηριότητα αλλά σχέση με τον κόσμο, μέσω της οποίας το υποκείμενο παράγει, δημιουργεί και νοημοδοτεί.

Στο πλαίσιο της αυτόνομης κοινωνίας, η εργασία μπορεί να ιδωθεί ως δημιουργική πράξη, όπου ο άνθρωπος δεν είναι απλώς εκτελεστής εντολών αλλά συμμετέχει ενεργά στον μετασχηματισμό του κόσμου, φυσικού και κοινωνικού.

Αντίθετα, στο ετερόνομο σύστημα του καπιταλισμού ή του γραφειοκρατικού σοσιαλισμού, η εργασία αποξενώνεται: μετατρέπεται σε προϊόν καταναγκασμού, σε κάτι εξωτερικό προς το άτομο. Ο εργαζόμενος δεν δημιουργεί παράγει για κάποιον άλλον, χωρίς έλεγχο στο προϊόν ή στη διαδικασία.

Σε μια εποχή επισφαλών συνθηκών, εξάντλησης και κακής ισορροπίας ζωής – εργασίας και ανασφάλειας, τα ερωτήματα του Καστοριάδη αποκτούν νέα επικαιρότητα:

1) Μπορούμε να επανεφεύρουμε την εργασία ως δημιουργική πράξη και όχι ως εξαναγκασμό;

2)Πώς μπορούμε να θεσπίσουμε έναν εργασιακό χώρο που να ενισχύει την αυτονομία κι όχι την υπακοή;

3)Πώς αλλάζουμε το φαντασιακό που συνδέει την εργασία με την εξάντληση και την επιτυχία με τον ανταγωνισμό;

Ο ορισμός της εργασίας από τον Καστοριάδη είναι βαθιά φιλοσοφικός, πολιτικός και ανθρωπολογικός. Μας καλεί όχι μόνο να αναστοχαστούμε τις συνθήκες εργασίας αλλά να επανεξετάσουμε το τι σημαίνει να δημιουργούμε, να επιλέγουμε, να νοηματοδοτούμε μέσα από το έργο μας,

Μείνε λοιπόν σε μια δουλειά που να μην ολοκληρώνεται με τίτλους ή αμοιβές αλλά πρωτίστως σε βοηθά να γίνεσαι αυτό που θες να είσαι.

«Θα έπρεπε να θέλουμε μια κοινωνία στην οποία οι οικονομικές αξίες θα έχουν πάψει να κατέχουν κεντρική (ή μοναδική) θέση, όπου η οικονομία θα έχει ξαναμπεί στη θέση της, δηλαδή θα έχει γίνει ένα απλό μέσο του ανθρώπινου βίου και όχι ύστατος σκοπός, στην οποία επομένως θα έχουμε παραιτηθεί από την τρελή κούρσα προς μια συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση. Αυτό δεν είναι απλώς αναγκαίο για να αποφύγουμε την τελεσίδικη καταστροφή του γήινου περιβάλλοντος. Είναι αναγκαίο κυρίως για να βγούμε από τη ψυχική και ηθική εξαθλίωση των σύγχρονων ανθρώπων.

Θα έπρεπε λοιπόν από εδώ και πέρα οι άνθρωποι (μιλάω τώρα για τις πλούσιες χώρες) να δεχτούν ένα αξιοπρεπές αλλά λιτό βιοτικό επίπεδο και να παραιτηθούν από την ιδέα ότι ο κεντρικός σκοπός της ζωής τους είναι να αυξάνεται η κατανάλωση τους κατά 2 με 3% το χρόνο. Για να το δεχθούν αυτό, θα έπρεπε κάτι άλλο να δίνει νόημα στη ζωή τους. Ξέρουμε, ξέρω ποιο είναι αυτό το κάτι άλλο – τι ωφελεί όμως, από τη στιγμή που η μεγάλη πλειονότητα του κόσμου δεν το δέχεται και δεν κάνει αυτό που πρέπει ώστε να γίνει πραγματικότητα;

Αυτό το άλλο είναι η ανάπτυξη των ανθρώπων, αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροιόντων. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε μιαν άλλη οργάνωση της εργασίας, η οποία θα έπρεπε να πάψει να είναι αγγαρεία και να γίνει πεδίο προβολής των ικανοτήτων του ανθρώπου».