Ηθογραφία του αποπνιγμού

Το σινεμά του Γιάννη Οικονομίδη ξεκίνησε από την πνιγηρή ατμόσφαιρα ενός λαϊκού διαμερίσματος – σπιρτόκουτου δείχνοντας τα εντόσθια της ελληνικής οικογένειας, σύρθηκε στα κράσπεδα του περιθωρίου, αποτύπωσε την ενδημική βία, τους μοναχικούς λούζερ, εικονογράφησε τους λούμπεν πλούσιους. Ζοφερά, με ακραίο νατουραλισμό, άλλοτε μελαγχολικός και άλλοτε αυτοπαρωδούμενος, ο Οικονομίδης εικονογραφεί την Ελλάδα του 21ου αιώνα, με χαμένα κέντρα, με σπασμένα φρένα.

Στην έκτη ταινία του, τη «Σπασμένη φλέβα» που προβάλλεται ήδη, ψαύει τη μεσαία τάξη –μάλλον ό,τι έχει απομείνει μετά από την καταβύθισή της στο χρέος. Ο πυρήνας ίδιος: ετοιμόρροπες οικογένειες, σπασμένες φιλίες, μοναχικά τσακάλια.

Ο αδρός «Θωμάς» Μπισμπίκης είναι ένας άμυαλος μεσήλιξ που ζει σαν να βρίσκεται στα ‘90s της πιστωτικής υπερεπέκτασης, ένας ανεπρόκοπος ζιγκολό που ζει χωρίς αύριο, σε χρονοκάψουλα. Εχει τινάξει στον αέρα την οικογενειακή επιχείρηση (Είδη Υγιεινής – Μπάνιο – Δάπεδο, ναός της ιεράς οικοδομής), έχει υποθηκεύσει το σπίτι του, και τρέχει να το σώσει από τον τοκογλύφο, τον μόνο που ευημερεί εξαγοράζοντας χρεοκοπημένους μικρομεσαίους.

Το στημόνι είναι το χρέος σαν ασφυξία, η μετακύληση του σισύφειου βάρους, οι αλλεπάλληλες διαψεύσεις, η εξαχρείωση, η αποσάθρωση των προσώπων. Ο Θωμάς δεν είναι τυπικό κάθαρμα, είναι σχεδόν συμπαθής, αλλά δεν υπάρχει πια χώρος για τον δικό του ανθρωπότυπο, κολυμπάει απεγνωσμένα σαν τη χελώνα στο μικροσκοπικό ενυδρείο (έξοχο άνοιγμα με το βίαιο ambient του Μπάμπη Παπαδόπουλου).

Το έργο είναι ο διαρκής πνιγμός, η βύθιση στην αναπότρεπτη μοίρα, όπως έχει καταγραφεί στα υπαρξιακά νουάρ, αρχαία και νέα. Το έργο είναι μια σέλφι, απείκασμα της κοινωνίας μας πάνω σε τζαμαρίες νεόδμητων κτιρίων, θραυσματικές κλήσεις Bluetooth για μερικές χιλιάδες ευρώ.

Το έργο είναι οι τόποι, τα locations, το ανθρωπογενές περιβάλλον, που βουλιάζει συμπαρασύροντας τους ανθρώπους κάτω από γρανίτη, γυαλί και inox: Τα Είδη Υγιεινής σε κάποια βιοτεχνική ημιλεωφόρο, η καντίνα Hot Dog – Φρέντο απέναντι, το υποθηκευμένο σπίτι στη Βούλα, ορόσημο του νέου πλούτου, η ξυλαποθήκη για τα τζάκια τέτοιων σπιτιών, η βίλα με πισίνα και Φιλιππινέζα της γραίας Τζώρτζιας, η μαύρη τρακαρισμένη Μερτσέντες, το προαστιακό μπαρ, η χασαποταβέρνα, υλικά ενός κόσμου που αποκλείει, υλικά ενός βρόχου που τυλίγεται στον λαιμό των αποκλεισμένων.

Χαρακτήρες, τόποι, πρώτες ύλες βγαλμένα από τα αποθετήρια της τραγωδίας, της ανθρώπινης κωμωδίας, του νεονουάρ. Οι ιστορίες πτώσης και συντριβής του Τζιμ Τόμπσον, του Τζέιμς Κέιν, του Γούλριτς. Ενας συνηθισμένος άνθρωπος στραβοπατάει ή του περνά μια λοξή σκέψη, μια σύμπτωση, μια μικροατυχία, κι όλα πια γλιστρούν σε ένα βάραθρο χωρίς πυθμένα, χωρίς εξιλέωση.

Πίσω από την ένταση και το λαχάνιασμα, τα panning της κάμερας, ζωγραφίζεται η εις Αδου κάθοδος, με κάτι από τον ζόφο του «Naked» του Μάικ Λι· θατσερικός ο ζόφος του «Naked», μεταμνημονιακός ο ζόφος της κωμικοτραγικής «Σπασμένης φλέβας».

Ο ώριμος Οικονομίδης δεν κρύβει τις επιρροές του, τους αποδίδει φορμαλιστικές τιμές: λ.χ. στον Χάνεκε του «Caché», με την υπονόμευση της οικογένειας και τη μίξη του τηλεοπτικού λόγου ―εδώ η τηλεόραση μαζί με το μπάσκετ υπενθυμίζει το ναυάγιο της Πύλου. Οι νύξεις του προς τον Ναπολιτάνο ομότεχνό του, τον Πάολο Σορεντίνο: το iphone του Θωμά έχει την εικόνα του Μαραντόνα, του Χεριού του Θεού· και στο φινάλε, μια υπέροχη σινεφιλική σκηνή αλά Σορεντίνο, οριακά ασύνδετη με το στόρι: η σπουδαία Μαρία Κεχαγιόγλου ξαπλωμένη με κλειστά μάτια, με φωτογραφία εικονολαγνική σε χρώμα, φωτισμό και κάδρο, και η πιανίστα παίζει τη «Σονάτα του Σεληνόφωτος» τραγουδώντας τα «Γαλάζια σου γράμματα», μιξ σάμπλινγκ Μπετόβεν και Χατζηνάσιου…

Στη «Σπασμένη φλέβα» συνυπάρχει με την αλήθεια και το ταλέντο της η πιο δημιουργική ίσως τσογλανοπαρέα της εγχώριας σκηνής.

Οι ταινίες του Οικονομίδη, ιδίως το «Σπιρτόκουτο» και η «Ψυχή στο στόμα», πέρα από την ιδιαίτερη φόρμα τους της σκληρότητας, έκαναν πάλι τον ελληνικό κινηματογράφο δραστικό, ψυχικά και κοινωνικά. Eίναι ηθογραφία με ένα twist, μια κρίσιμη εξάρθρωση προς την ανομολόγητη βία που αργοσαλεύει πάντα κάτω από την επιφάνεια της ηθογραφίας. Σαν την αναπόφευκτη βία της «Ευδοκίας», σαν την αναπόφευκτη βία της «Στέλλας».

Κυρίως, κι αυτό μας αφορά: Ο Οικονομίδης τολμά να δει κάτω από την επιδερμίδα των βίαιων λέξεων, των αλαφιασμένων συμπεριφορών, των τυπικών «κακών», των λούζερ και των ηττημένων· κάτω από την επιδερμίδα πάλλεται μια κοινωνία, σφαδάζει ημιναρκωμένη. Αυτό είμαστε εμείς.