Τουρκία / Ο νομπελίστας Ορχάν Παμούκ γράφει για την εξέγερση

Mετά τη σύλληψη, στις αρχές του μήνα, του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου, με προφανώς κατασκευασμένες κατηγορίες για διαφθορά και τρομοκρατία, του δημάρχου ο οποίος είναι ο κύριος πολιτικός αντίπαλος του προέδρου Ταγίπ Ερντογάν, η πλατεία Ταξίμ, το πιο τουριστικό σημείο της πόλης και χώρος πολιτικής διαμαρτυρίας, παραμένει άδεια, περιφραγμένη από την αστυνομία.

Στα 50 χρόνια που ζω στην Κωνσταντινούπολη, δεν έχω δει τόσα πολλά «μέτρα ασφαλείας» στους δρόμους όσο τις τελευταίες ημέρες.

Ο σταθμός του μετρό της Ταξίμ και πολλοί από τους άλλους πιο πολυσύχναστους σταθμούς της πόλης έχουν κλείσει. Η κυβέρνηση έχει περιορίσει την πρόσβαση των αυτοκινήτων και των υπεραστικών λεωφορείων στην Κωνσταντινούπολη. Η αστυνομία ελέγχει τα εισερχόμενα οχήματα και όποιος είναι ύποπτος ότι έρχεται στην πόλη για να διαμαρτυρηθεί, απομακρύνεται.

Εδώ και σε όλη τη χώρα, οι τηλεοράσεις δεν κλείνουν, ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να παρακολουθούν τις τελευταίες ανησυχητικές πολιτικές εξελίξεις. Την τελευταία εβδομάδα, το γραφείο του κυβερνήτη της Κωνσταντινούπολης απαγόρευσε τις δημόσιες διαμαρτυρίες και τις πολιτικές διαδηλώσεις παραβιάζοντας το Σύνταγμα που κατοχυρώνει αυτά μας τα δικαιώματα.

Ωστόσο, οι αυθόρμητες μη νομιμοποιημένες διαδηλώσεις και οι συγκρούσεις με την αστυνομία συνεχίζονται αμείωτες, παρόλο που η πρόσβαση στο διαδίκτυο έχει περιοριστεί σε μια προσπάθεια να αποτραπούν οι συγκεντρώσεις. Η αστυνομία χρησιμοποιεί αδίστακτα δακρυγόνα και έχει συλλάβει αμέτρητους ανθρώπους.

Αναρωτιόμαστε πώς είναι δυνατόν να συμβαίνουν τέτοια εξωφρενικά πράγματα σε μια χώρα που είναι μέλος του ΝΑΤΟ και διεκδικεί την ένταξή της στην ΕΕ. Ενώ ο κόσμος είναι απασχολημένος με τον Ντόναλντ Τραμπ, με τους πολέμους μεταξύ Παλαιστίνης και Ισραήλ, Ουκρανίας και Ρωσίας, ό,τι έχει απομείνει από την τουρκική δημοκρατία παλεύει τώρα για να υπάρξει.

Η φυλάκιση του κυριότερου αντιπάλου του προέδρου, ενός πολιτικού ικανού να κερδίσει μαζική υποστήριξη, φέρνει την επίμονη και αυταρχική διακυβέρνηση του Ερντογάν σε ένα επίπεδο που δεν έχουμε ξαναδεί. Η σύλληψη του Ιμάμογλου ήρθε λίγες μόλις ημέρες προτού το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης της Τουρκίας τον προτείνει επίσημα ως υποψήφιο πρόεδρο κατά τη διάρκεια προκριματικών εκλογών. Πολίτες που είναι είτε υπέρ είτε κατά της κυβέρνησης συμφωνούν τώρα σε μεγάλο βαθμό σε ένα πράγμα: ο Ερντογάν βλέπει τον Ιμάμογλου ως πολιτική απειλή και θέλει να τον ξεφορτωθεί.

Ο Ιμάμογλου έχει κερδίσει περισσότερες ψήφους από το κόμμα του ίδιου του Ερντογάν, το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, στις τρεις τελευταίες δημαρχιακές εκλογές της Κωνσταντινούπολης. Όταν ο Ιμάμογλου νίκησε τον υποψήφιο του κόμματος στις εκλογές του Απριλίου 2019, ο Ερντογάν ακύρωσε το αποτέλεσμα, επικαλούμενος τεχνικές παρατυπίες. Οι εκλογές επαναλήφθηκαν δύο μήνες αργότερα. Ο Ιμάμογλου κέρδισε και πάλι. Μάλιστα, αύξησε και τη διαφορά.

Στον επόμενο γύρο των τοπικών εκλογών το 2024, μετά από πέντε χρόνια στην εξουσία, ο Ιμάμογλου νίκησε και πάλι τον υποψήφιο του κόμματος του Ερντογάν και εξελέγη για τρίτη φορά δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης. Το εκλογικό ιστορικό του Ιμάμογλου και η αυξανόμενη δημοτικότητά του τον κατέστησαν ως τον κύριο υποψήφιο της αντιπολίτευσης που θα μπορούσε να αμφισβητήσει με επιτυχία τον Ερντογάν στις επόμενες προεδρικές εκλογές.

Η άλλη όψη όλων αυτών είναι ότι ο Ερντογάν φαίνεται να χρησιμοποιεί το ίδιο εγχειρίδιο που χρησιμοποίησαν οι πολιτικοί του αντίπαλοι για τον ίδιο πριν από 27 χρόνια. Το 1998, ο Ερντογάν ήταν εκλεγμένος δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης και δημοφιλής προσωπικότητα. Το πολιτικό και στρατιωτικό κατεστημένο θεωρούσε επικίνδυνο το σήμα του «πολιτικού Ισλάμ του».

Φυλακίστηκε επίσης και του απαγγέλθηκαν κατηγορίες (στην περίπτωσή του ήταν για υποκίνηση θρησκευτικού μίσους μετά την απαγγελία ενός πολιτικού ποιήματος σε μια συγκέντρωση). Ο Ερντογάν απομακρύνθηκε από δήμαρχος και πέρασε τέσσερις μήνες στη φυλακή.

Αλλά η φυλάκισή του και η προκλητική άρνησή του να συνεργαστεί με το κατεστημένο και να υποκύψει στις καταπιεστικές απαιτήσεις του στρατού, βοήθησαν στην περαιτέρω αύξηση του πολιτικού του κεφαλαίου. Όπως έχουν επισημάνει ορισμένοι σχολιαστές, η φυλάκιση του Ιμάμογλου, ο οποίος αρνήθηκε τις κατηγορίες και υπόσχεται επίσης ότι «δεν θα υποκύψει», μπορεί στην πραγματικότητα να έχει το ίδιο αποτέλεσμα. Θα μπορούσε κάλλιστα να συμβάλει στο να γίνει ο δήμαρχος ακόμη πιο δημοφιλής.

Ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συμμετέχει στη συνεδρίαση της ομάδας του κόμματός του στη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση, στην Άγκυρα, την Τετάρτη. Ωστόσο, η κατάσταση δεν είναι ακριβώς η ίδια. Ο Ιμάμογλου βρίσκεται αντιμέτωπος με μια σκόπιμη και αποφασιστική προσπάθεια να απομακρυνθεί από την υποψηφιότητα.

Μία ημέρα πριν από την έφοδο της αστυνομίας στο σπίτι του, ο φιλοερντογανικός Τύπος και ο διορισμένος από τον Ερντογάν πρύτανης του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης κήρυξαν άκυρο το πτυχίο του Ιμάμογλου, επικαλούμενοι υποτιθέμενες παρατυπίες κατά τη μετεγγραφή του από ιδιωτικό πανεπιστήμιο. Δεδομένου ότι μόνο οι απόφοιτοι πανεπιστημίου επιτρέπεται να θέτουν υποψηφιότητα για πρόεδροι στην Τουρκία, αυτό θα απέκλειε τον Ιμάμογλου, ο οποίος δήλωσε ότι σκοπεύει να προσβάλει την απόφαση. Ακολούθησαν οι κατηγορίες για διαφθορά και τρομοκρατία.

Ο χαρακτηρισμός των πολιτικών αντιπάλων ως τρομοκρατών είναι μια τάση που απέκτησε η κυβέρνηση Ερντογάν μετά το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα του 2016, όταν μια φράξια των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων προσπάθησε να αναλάβει την εξουσία. Το 2019, όταν απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας στον αυστριακό συγγραφέα Πέτερ Χάντκε, ο οποίος είχε επικριθεί για την υποστήριξή του στον εκλιπόντα Σέρβο ηγέτη Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, ο Ερντογάν αντιτάχθηκε σθεναρά στην απόφαση.

Και το 2006 όμως, σε προφανή αναφορά στο δικό μου Νόμπελ, πιάστηκε απροετοίμαστος και δήλωσε ότι έδωσαν το ίδιο βραβείο σε «έναν τρομοκράτη από την Τουρκία!». Εκείνη την ημέρα επρόκειτο να επιστρέψω αεροπορικώς από τη Νέα Υόρκη στην Κωνσταντινούπολη και ήμουν έτοιμος να ακυρώσω την επιστροφή μου, αλλά ο εκπρόσωπος του προέδρου ανακοίνωσε ότι ο πρόεδρος δεν αναφερόταν σε εμένα.

Ένα δικαστήριο που καθοδηγείται από τον Ερντογάν έχει πλέον φυλακίσει τον Ιμάμογλου με κατηγορίες για διαφθορά, αλλά δεν του απήγγειλε κατηγορίες για «τρομοκρατία». Μια τέτοια κατηγορία θα επέτρεπε στον πρόεδρο Ερντογάν να τοποθετήσει τον υποψήφιο της προτίμησής του στη θέση του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης – μια θέση που το κόμμα του δεν έχει καταφέρει να κερδίσει για τρεις συνεχόμενες εκλογές – και έτσι, όπως φοβούνται ορισμένοι, θα μπορούσε να ανακατευθύνει μέρος της ατελείωτης ροής εσόδων της πόλης σε δραστηριότητες δημοσιότητας και προπαγάνδας για το κόμμα του.

Με τη φυλάκιση του Ιμάμογλου, ο Ερντογάν δεν παραγκωνίζει απλώς έναν πιο δημοφιλή πολιτικό αντίπαλο – επιδιώκει επίσης να ξαναπάρει στα χέρια του μια τεράστια πηγή πόρων που δεν μπόρεσε να αγγίξει για επτά χρόνια. Εάν τα καταφέρει, στις επόμενες προεδρικές εκλογές θα υπάρχουν μόνο τα πρόσωπα του Ερντογάν και των υποψηφίων του κολλημένα στους τοίχους της πόλης και στις φωτεινές δημοτικές πινακίδες.

Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη για κάποιον που παρακολουθεί στενά την τουρκική πολιτική. Την τελευταία δεκαετία, η Τουρκία δεν ήταν μια πραγματική δημοκρατία. Ήταν απλώς μια εκλογική δημοκρατία, όπου μπορείς να ψηφίσεις τον υποψήφιο της προτίμησής σου, αλλά δεν έχεις καμία ελευθερία λόγου ή σκέψης. Πράγματι, το τουρκικό κράτος προσπάθησε να εξαναγκάσει τον λαό του σε σιωπή.

Κανείς δεν μιλάει καν για τους πολλούς δημοσιογράφους και δημόσιους υπαλλήλους που φυλακίστηκαν αυθαίρετα τις τελευταίες ημέρες. Τώρα, με τη σύλληψη του πιο δημοφιλούς πολιτικού της χώρας – του υποψηφίου που θα κέρδιζε την πλειοψηφία των ψήφων στον επόμενο γύρο των εθνικών εκλογών – ακόμη και αυτή η ελάχιστη δημοκρατία που είχαμε φτάνει στο τέλος της. Αυτό είναι απαράδεκτο και ανησυχητικό, και γι’ αυτό όλο και περισσότεροι άνθρωποι συμμετέχουν στις τελευταίες διαδηλώσεις. Προς το παρόν, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί στη συνέχεια.