Μήπως κακομαθαίνουμε τους εφήβους μα

Είναι σωστό να παρέχουμε στον έφηβο τα πάντα; Είναι σωστό να έχει ο έφηβος ό,τι ζητήσει; Μήπως κακομαθαίνουμε τα παιδιά μας με το να ικανοποιούμε την κάθε τους επιθυμία; Αν έχετε αναρωτηθεί με αυτό τον τρόπο, δεν είστε οι μόνοι. Συχνά οι γονείς αναρωτιούνται ή και ρωτούν τους ειδικούς για το αν το να τα έχουν όλα, κάνει τα παιδιά να μην εκτιμούν αυτά που έχουν και για το πόσο τελικά είναι αρκετό.

Για να απαντήσουμε τα παραπάνω ερωτήματα πιστεύω πως πρέπει να επικεντρώσουμε στο πλαίσιο, αντί να απομονώσουμε την καταναλωτική συμπεριφορά του εφήβου ως «προβληματική». Ταυτόχρονα, η άλλη διάσταση στην οποία χρειάζεται να επικεντρώσουμε αφορά στην ποιότητα και όχι στην ποσότητα . Τι εννοώ με αυτό; Με απλά λόγια, εννοώ την ποιότητα της σχέσης μας με τον έφηβο.

Γνωρίζω φυσικά πως πολλές οικογένειες δυσκολεύονται ή ακόμα και αδυνατούν να παρέχουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης στα μέλη τους και να καλύψουν στοιχειώδεις ανάγκες των παιδιών τους. Αυτό το ζήτημα όμως απαιτεί ανάληψη πρωτοβουλίας σε επίπεδο κρατικής μέριμνας και δεν εμπίπτει στην δικαιοδοσία του ψυχολόγου.

Οπότε διευκρινίζω εδώ ότι αναφέρομαι στις οικογένειες που έχουν τη δυνατότητα για ένα μέσο επίπεδο διαβίωσης και για την κάλυψη των βασικών αναγκών των παιδιών τους.

Η κάθε οικογένεια έχει το δικό της σύστημα αξιών ως προς την κατανάλωση και τη χρήση αγαθών. Αυτός ο κόσμος των αξιών της οικογένειας μεταδίδεται στα παιδιά μέσα από το πρότυπο των γονέων. Είναι αυτονόητο ότι, όπως και με κάθε τι άλλο, επηρεάζουμε την στάση των παιδιών μας σε σχέση με την κατανάλωση όχι μέσα από αυτά που τους λέμε, αλλά μέσα από αυτά που εμείς οι ίδιοι κάνουμε. Αν λοιπόν σας προβληματίζει η τάση του εφήβου σας για υπερκατανάλωση, ρίξτε μια ματιά στον εαυτό σας. Μήπως είστε εσείς οι γονείς υπερκαταναλωτικοί; Στο τι συνιστά υπερκατανάλωση οι απόψεις μπορεί να διαφέρουν, γιατί οι άνθρωποι ορίζουν με διαφορετικούς όρους τι συνιστά ανάγκη για αυτούς. Αν ανήκετε στην κατηγορία των ανθρώπων που αλλάζουν το κινητό τους τηλέφωνο, μόνο αν χαλάσει και πάψει να λειτουργεί, καλά κάνετε. Αν ανήκετε στην κατηγορία των ανθρώπων που τους αρέσει να ανανεώνουν το κινητό τους αντικαθιστώντας το με το τρέχον πιο «προχωρημένο» μοντέλο της αγοράς, επίσης καλά κάνετε. Αρκεί να έχετε εσείς οι ίδιοι επίγνωση του ιδιαίτερου τρόπου με τον οποίο ορίζετε τι αποτελεί ανάγκη για εσάς και να είστε ευχαριστημένοι με αυτό τον τρόπο. Αρκεί επίσης να μην έχετε την απαίτηση από τα παιδιά σας να συμπεριφέρονται με διαφορετικό τρόπο από το μοντέλο προς μίμηση που εσείς παρέχετε. Αν για εσάς αποτελεί ανάγκη το τελευταίο κινητό, τότε ακριβώς αυτό το μήνυμα δίνετε στον έφηβο. Γιατί κάτι που για εσάς αποτελεί ανάγκη της ζωής, όταν υιοθετείται και εκφράζεται από τον έφηβο αποτελεί παράλογη απαίτηση; Σκεφτείτε λοιπόν το σύστημα των καταναλωτικών σας αξιών και το κατά πόσο σας ικανοποιεί. Καταναλώνετε στο πλαίσιο που μπορείτε ώστε να είστε ευχαριστημένοι με αυτά που έχετε και να τους δίνετε την αξία που χρειάζεται να έχουν ως αγαθά; Με άλλα λόγια, υπάρχει ισορροπία στη ζωή σας ανάμεσα στις καταναλωτικές σας επιθυμίες, στη δυνατότητά σας να τις ικανοποιείτε χωρίς να πιέζεστε με άγχος, χρέη και εικονικούς ανταγωνισμούς; Αν κρίνετε ότι χρειάζεται να κάνετε κάποιες αλλαγές, ξεκινήστε από αλλαγές στον εαυτό σας και στη δική σας καταναλωτική οπτική και συμπεριφορά. Αν δηλαδή η ανάγκη για κατανάλωση σας καταδυναστεύει και σας ταλαιπωρεί αντί να σας ευχαριστεί, αν αισθάνεστε ότι αντί να προάγει την ελευθερία σας για επιλογή, σας κάνει δέσμιους μιας ευρύτερης κουλτούρας ανταγωνισμού για το «καλύτερο», τότε σκεφτείτε τρόπους να απεμπλακείτε από αυτό τον φαύλο κύκλο.

Το πόσο λοιπόν είναι «αρκετό», αποτελεί αξία της οικογένειας και όχι απαίτηση του εφήβου. Αν υιοθετήσετε αυτή την οπτική, το πιθανότερο είναι να μειωθούν οι συγκρούσεις με τον έφηβο για τα καταναλωτικά αγαθά που θεωρεί ο ίδιος ότι έχει ανάγκη.

Το αν οι αξίες της οικογένειας ταυτίζονται με αυτές της ομάδας των συνομηλίκων είναι ένα άλλο σημαντικό ζήτημα. Συχνά οι γονείς παραπονούνται ότι οι έφηβοι θέλουν να έχουν ό,τι έχουν και τα άλλα παιδιά της ηλικίας τους χωρίς να εξετάζουν αν η οικογένεια μπορεί να τους παρέχει τέτοιου είδους αγαθά ή όχι. Η απάντηση σε αυτό το παράπονο βρίσκεται στη σχέση μεταξύ γονέων και εφήβου. Η προϋπόθεση για να υπολογίζει και να σέβεται ο έφηβος το υπόβαθρο και τις δυνατότητες της οικογένειάς του είναι να υπολογίζει και να σέβεται τη σχέση με τους γονείς του. Αν λοιπόν η σχέση είναι μια σχέση σύνδεσης μέσω αγάπης, εμπιστοσύνης και σεβασμού και όχι μέσω αναμέτρησης δυνάμεων για την επιβολή του ισχυρότερου, τότε και το μήνυμα της οικογένειας είναι ισχυρότερο από αυτό της κουλτούρας των συνομηλίκων επειδή ακριβώς ο έφηβος επιλέγει να το υπολογίζει ως σημαντικό για τη ζωή του.

Συζητήστε μαζί για τις ανάγκες που εκφράζει ο έφηβος, δώστε του το περιθώριο να σας εξηγήσει τι θεωρεί πως έχει ανάγκη και γιατί, κατανοήστε τη θέση του μέσα στον κόσμο των συνομηλίκων του και τις επιρροές ή και τις πιέσεις που δέχεται από αυτό τον κόσμο. Βοηθήστε τον να διαμορφώσει άποψη και στάση ζωής τόσο για τον καταναλωτισμό, όσο και για την σύνδεση μεταξύ εικόνας και ταυτότητας και τη διαφοροποίηση ανάμεσα στην προσωπική αξία και τα καταναλωτικά σύμβολα της αξίας όπως αυτά προωθούνται από την ευρύτερη κουλτούρα μας. Αυτά τα ζητήματα δεν εξαντλούνται φυσικά σε μια συζήτηση με τον έφηβο. Μέσω της δικής σας ανοιχτής και ώριμης στάσης, ο έφηβος εισάγεται σε μια διεργασία διαμόρφωσης των πεποιθήσεών του για το τι συνιστά καταναλωτική ανάγκη. Θυμηθείτε ότι αυτές του οι πεποιθήσεις θα καθορίσουν τις επιλογές του όχι μόνο στην παρούσα φάση, αλλά και στην ενήλικη ζωή του.

Άλλη μια παράμετρος που επίσης περνά μέσα από την ποιότητα της σχέσης σας με τον έφηβο είναι αυτή του χειρισμού. Συχνά τα αγαθά και η παροχή τους αποτελούν εργαλεία χειρισμού στις οικογενειακές σχέσεις και ισορροπίες. Λέγοντας χειρισμό αναφέρομαι και στις δύο πλευρές, γιατί οι χειριστικές συμπεριφορές διατηρούνται μόνο μέσα στο πλαίσιο που τις επιτρέπει και τις ενισχύει. Χρειάζεται λοιπόν να εξετάσετε το ενδεχόμενο να είναι η οικογένειά σας ένα τέτοιου είδους πλαίσιο. Με απλά λόγια, οι έφηβοι γίνονται χειριστικοί μιμούμενοι δικές μας χειριστικές συμπεριφορές και υιοθετώντας χειριστικά μοτίβα επικοινωνίας τα οποία επίσης έχουν μάθει από εμάς τους ίδιους. Αν δηλαδή τα αγαθά προσφέρονται ή απαιτούνται εκβιαστικά ως ανταλλάγματα για συνέπεια στη συμπεριφορά και τις επιλογές, τότε αυτό είναι κάτι που πρέπει να τροποποιήσετε άμεσα προκειμένου να απεγκλωβιστείτε από το φαύλο κύκλο εκβιασμών, παραχωρήσεων, ανταλλαγμάτων και των συγκρούσεων που συνοδεύουν όλα τα παραπάνω. Όπως φαντάζεστε, εννοώ τροποποίηση που αφορά την ποιότητα της σχέσης σας με τον έφηβο και όχι τροποποίηση μιας συμπεριφοράς. Αρκετό λοιπόν για τον έφηβο είναι αυτό που θεωρεί η κάθε οικογένεια αρκετό με βάση τις δυνατότητές της και τις αξίες της σχετικά με την κατοχή αγαθών. Η σημαντικότερη παράμετρος δεν είναι το πόσα παρέχουμε στον έφηβο, αλλά με τι τρόπο του τα παρέχουμε. Παρέχουμε για να είμαστε αρεστοί και αγαπητοί; Παρέχουμε επειδή νιώθουμε εγκλωβισμένοι στις απαιτήσεις του εφήβου; Παρέχουμε προκειμένου ο έφηβος να ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του; Αν απαντάτε θετικά σε κάποιο ή σε όλα από τα παραπάνω ερωτήματα είναι καιρός να μπείτε σε άλλη λογική εξασφάλισης των αναγκών του παιδιού σας. Αν όμως παρέχετε αυτά που κρίνετε από κοινού ότι έχει ανάγκη ο έφηβος μέσα από αίσθημα φροντίδας γι αυτόν και χωρίς να υποκύπτετε σε αμοιβαίους χειρισμούς και παιχνίδια εξουσίας, τότε συνεχίστε να καλύπτετε τις ανάγκες του παιδιού σας χωρίς ενοχές γιατί κανένας δεν γίνεται «κακομαθημένος» επειδή τα αγαπημένα του πρόσωπα τον φροντίζουν. Αν ο έφηβος σας υπολογίζει επειδή η μεταξύ σας σύνδεση είναι ισχυρή, τότε υπολογίζει και εκτιμά και την προσφορά σας σε επίπεδο υλικών αγαθών.