Για κάποιους είναι ένα εύκολο άλλοθι, για άλλους μία απόφαση μετά από ώριμη σκέψη. Η φράση «σε τι κόσμο θα φέρω και θα μεγαλώσω τα παιδιά μου» ζωηρεύει στους καθημερινούς διαλόγους κάθε φορά που τα πράγματα δείχνει να σκοτεινιάζουν επικίνδυνα. Φυσικά υπάρχουν πολλά αντεπιχειρήματα – εδώ γεννούσαν παιδιά μέσα στην Κατοχή, δίχως να υπάρχει ορίζοντας πότε θα τελειώσει η φρίκη – αλλά δεν έχει νόημα να ανοίγουμε κουβέντες που δεν αφορούν κανέναν άλλον παρά είναι αυστηρά προσωπικές αποφάσεις και δεν πρέπει να αμφισβητούνται. Πιστεύω απόλυτα στο προσωπικό δικαίωμα σε τέτοια θέματα. Αν ξαφνικά αύριο αποφασίσουν όλες οι Ελληνίδες ότι δεν θέλουν να κάνουν παιδιά – κάτι που σημαίνει πως αυτή η χώρα θα σβήσει σε μισό αιώνα – έχουν κάθε δικαίωμα. Τι άλλο προτείνεις; Κρατική παρέμβαση και βίαιη σύλληψη; Θα το δεχόσουν για τις κόρες σου;

Πάμε όμως στην πραγματικότητα και όχι στην επιστημονική φαντασία. Θεωρώ πως η σωστή ερώτηση που θα έπρεπε να μας προβληματίζει όλους είναι όχι σε τι κόσμο θα μεγαλώσουν τα παιδιά, αλλά σε τι οικογένεια, σε τι σπίτι. Εκεί που η ευθύνη μας γεμίζει όλον τον χώρο και δεν υπάρχει περιθώριο για ανέξοδες γενικόλογες θεωρίες οι οποίες έτσι κι αλλιώς σπάνια αποδεικνύονται.

Πάντα άκουγα με σκεπτικισμό όσους διατείνονταν πως θέλουν να σώσουν όλον τον κόσμο. Μάλλον δεν τα πηγαίνουν καθόλου καλά στον πραγματικό στίβο, που είναι το «ένας με έναν». Η οικογένεια και δη η ελληνική είναι σε πάρα πολλές περιπτώσεις ένα κουκούλι προστασίας αλλά και μία πολύ βίαιη, σχεδόν απάνθρωπη δομή. Δομή εξουσίας, απωθημένων, ματαιώσεων, σκληρών συμβιβασμών, επιβολής των «εγώ». Κάπου εκεί μέσα μεγαλώνουν τα παιδιά. Σώσε τα πριν σώσεις τον υπόλοιπο κόσμο. Είναι η πιο ζόρικη πίστα. Η γενιά μου βρέθηκε στο μεταίχμιο. Από τη μία οι προηγούμενες γενιές που είχαν για στίγμα το διαζύγιο, που παντρεύτηκαν συνομηλίκους νωρίς-νωρίς και έμειναν μαζί μόνο και μόνο γιατί δεν ήξεραν ή έτρεμαν να ζήσουν αλλιώς, και από την άλλη η αμέσως επόμενη γενιά που δεν επενδύει τίποτα σε κανέναν, δεν δίνει χρόνο, θεωρεί την υποχώρηση ήττα και αναποδογυρίζει το τραπέζι με μεγάλη ευκολία και δίχως δεύτερη σκέψη.

Δεν μιλάω για σωστό και λάθος. Δεν έχω ιδέα τι τα διαχωρίζει και σε τελική ανάλυση δεν είναι το ίδιο για όλους. Για αυτό δεν πιστεύω στη στερεοτυπική επιχειρηματολογία που λέει πως πρέπει να φεύγεις αμέσως από εκεί που νιώθεις πως δεν χωράς ανεξάρτητα από τι και ποιους αφήνεις πίσω. Τους κάνεις καλό και θα βρουν την άκρη τους. Εύκολα λογάκια. Αν εκεί δεν χωράς, μπορεί αλλού να μην αναπνέεις καν. Κάθε άνθρωπος και το δακτυλικό του αποτύπωμα.

Οι ελληνικές καλοκαιρινές διακοπές είναι ένας μεγεθυντικός φακός της οικογένειας. Ειδικά όταν η παρέα είναι μεγάλη, βγαίνουν πράγματα σε εσένα και στους διπλανούς σου που σε προβληματίζουν, αν όχι σε τρομάζουν. Από τον Σεπτέμβριο θα κλειδώνουν πάλι οι πόρτες τα βράδια και ο καθένας θα προσπαθεί μέσα στο διαμέρισμα να βρει τι έχει πάει λάθος – αν μπορεί να το ορίσει – αλλά και πόση αγάπη μπορεί να τρέχει από δωμάτιο σε δωμάτιο.