Η φιλοσοφία των στεγνών προγραμμάτων απεξάρτησης
Written by v.psychogios on 09/07/2025
Από το
imerodromos.gr / ΗΛΙΑΣ ΜΙΧΑΛΑΡΕΑΣ Δρ. Ψυχολογίας – Δρ. ΓεωγραφίαςΗ χώρα βρίσκεται σε μια κοινωνική, οικονομική, πολιτική κρίση που διαρκεί. Αυτή η κρίση είναι ανησυχητική γιατί συνδυάζεται με σοβαρές γεωπολιτικές ανακατατάξεις που μπορεί να θέσουν υπό ερώτηση την ίδια την ύπαρξή της.
Μια επιφανειακή, κοντόφθαλμη άποψη για την σωστή πλευρά της ιστορίας, που εξυπηρετεί ευκαιριακά, βραχύχρονα συμφέροντα των οικονομικά ισχυρών, οδηγεί σε λανθασμένες εκτιμήσεις και πολιτικές αποφάσεις που υποθηκεύουν το μέλλον του τόπου.
Η φτωχοποίηση των πολιτών σε όλα τα επίπεδα τείνει να μετατρέψει την χώρα σε γεωγραφικό χώρο χωρίς ιστορικό, κοινωνικό αποτύπωμα.
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ιδιαίτερα ευάλωτοι είναι τα παιδιά, οι έφηβοι, οι νέοι ενήλικες.
Πάνω στους νέους αντανακλάται η βαθιά κρίση αυτής της κοινωνίας. Κοινωνική βία, εκπαιδευτικές ανισότητες, σχολική διαρροή, οικονομική και πολιτιστική φτώχεια, εγκληματικότητα, ναρκοκουλτούρα, εξαρτήσεις, πόλεμοι, φόβος, δαιμονοποίηση της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης, καταστροφή κάθε είδους ταυτότητας, ανεργία…, αποτελούν πλευρές της κυρίαρχης ιδεολογίας που διέπει την καθημερινότητα.
Η κοινωνική παθολογία μετατρέπεται σε συμπεριφορές βίας, χρήσης ουσιών και ενίοτε παίρνει χαρακτηριστικά ατομικής παθολογίας.
Τα συμπεράσματα των δύο πρόσφατων ευρωπαϊκών ερευνών ESPAD και EUDA είναι ανησυχητικά για τζόγο, διαδίκτυο, ψυχική υγεία των 16χρονων στην χώρα μας (Μένη Μαλιώρη, εφ. Το βήμα, 22/6/25).
Σε αυτές τις συνθήκες, προτεραιότητα πρέπει να είναι το ανθρώπινο κεφάλαιο, ο ίδιος ο λαός και οι ανάγκες του.
Η κοινωνική δικαιοσύνη, η δημοκρατία, η ελεύθερη έκφρασή, η πρόσβαση στην δυνατότητα δημιουργίας, το δικαίωμα στην εργασία, η δημόσια και δωρεάν εκπαίδευση και υγεία, ο προοδευτικός πολιτισμός… είναι βασικά αδιαπραγμάτευτα δικαιώματα. Εάν απουσιάζουν αυτές οι ανάγκες διακυβεύεται η ίδια η ύπαρξη του ανθρώπου.
Χωρίς την δυνατότητα να ονειρεύονται οι νέοι έναν καλύτερο κόσμο, να παλεύουν και να αγωνίζονται για αυτόν, είναι καταδικασμένοι στην χειραγώγηση και στην εκμετάλλευση.
Πριν από τέσσερις και πλέον δεκαετίες, όταν τα ναρκωτικά ως μέσο καταστολής και άσκησης κοινωνικού ελέγχου αποκτούσαν δυναμική επιδημικών διαστάσεων, αρχίζει να γίνεται κατανοητό πως η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών είναι ένα πολυπαραγοντικό κοινωνικό πρόβλημα και πως ο εξαρτημένος μπορεί ,εάν θέλει και είναι αποφασισμένος, να ξεφύγει από αυτές.
Έτσι φτιάχνονται οι θεραπευτικές κοινότητες και τα θεραπευτικά προγράμματα, που εδραιώνονται πάνω στην αντίληψη του κοινωνικού χαρακτήρα της θεραπείας απεξάρτησης.
Οι υπηρεσίες που παρέχονται είναι δημόσιες και δωρεάν, αναπτύσσεται ένα ευρύ αντιναρκωτικό κίνημα που εναντιώνεται σε κάθε μορφή ιδιωτικοποίησης αυτών των υπηρεσιών και τα εξαρτημένα παιδιά και οι οικογένειές τους προστατεύονται όλα αυτά τα χρόνια από την εμπορευματοποίηση του ανθρώπινου πόνου και της ανθρώπινης δυστυχίας.
Αποκτώντας συνείδηση δρώντος ιστορικού υποκειμένου, ο εξαρτημένος συμμετέχει στην θεραπεία του υιοθετώντας ένα ανθρωποκεντρικό τρόπο ζωής βασισμένο στην συλλογικότητα και στην αλληλεγγύη, που διαφέρει από την ακραία μορφή αλλοτρίωσης και τον κόσμο της απουσίας και της σιωπής των ουσιών.
Η απεξάρτηση είναι μια βαθιά επαναστατική, ανατρεπτική πράξη μέσα από την οποία ο εξαρτημένος μαθαίνει να ονειρεύεται την «ανατροπή της βιογραφίας του». Η εξάρτηση είναι υποδούλωση.
Τα θεραπευτικά προγράμματα αποτελούσαν πάντα στόχο για ορισμένους, γιατί δεν είχαν σαν σκοπό την διακοπή της χρήσης ουσιών. Σαν βασικό σκοπό είχαν την υιοθέτηση ενός τρόπου ζωής, μιας φιλοσοφίας ζωής, μιας κοσμοαντίληψης όπου δεν θα χωράει η ναρκοκουλτούρα, η χρήση και η εξάρτηση.
Τα θεραπευτικά προγράμματα και οι θεραπευτικές κοινότητες μέσα από την κλινική εμπειρία, προσαρμόζουν τις διαφορετικές επιστημονικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις σε μια πραγματικότητα που διαρκώς αλλάζει τόσο ως προς το προφίλ του χρήστη ουσιών, όσο και ως προς την παραγωγή και διακίνηση νέων ουσιών.
Τα θεραπευτικά μοντέλα, προσαρμόζονται στην κοινωνική πραγματικότητα και όχι η κοινωνική πραγματικότητα σε αυτά. Πρόκειται για μια στρατηγική που ξεκινάει από κάτω προς τα πάνω με γνώμονα τις πάγιες και διαρκείς ανάγκες των εξαρτημένων και των οικογενειών τους.
Αποκτάται έτσι μια πολύτιμη εμπειρία που μέσα από την διαρκή εκπαίδευση παλιών και νέων θεραπευτών και γενικότερα των εργαζομένων στην απεξάρτηση, αποτελεί τον πλούτο ενός δικτύου υπηρεσιών πρόληψης και θεραπείας που θεωρείται, στην βάση των θεραπευτικών αποτελεσμάτων, ένα από τα καλύτερα στον κόσμο.
Κάτι που δεν έχει τονισθεί ιδιαίτερα είναι το γεγονός, πως αυτό το δίκτυο μέσα από την διαρκή αλληλεπίδραση με την κοινότητα, αναπτύχθηκε στην βάση των διαφορετικών γεωγραφικών και κοινωνικών- οικονομικών ανισοτήτων. Έπαιρνε δηλαδή υπόψη του τις γεωγραφικές διαφοροποιήσεις.
Οι δομές του δικτύου έχοντας μια αυτονομία διοικητή, οικονομική, επιστημονική, ήταν αποκεντρωμένες και διασφάλιζαν μια δυναμική τομεοποίησης, ενώ παράλληλα συντόνιζαν την δράση τους, έχοντας μια διαρκή επικοινωνία για καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα στη βάση του θεραπευτικού πλουραλισμού.
Αναγκαστικά, ενέπλεξαν στην θεραπευτική διαδικασία τις διαφορετικές πληθυσμιακές ομάδες των τοπικών κοινωνιών και την οικογένεια, ενώ παράλληλα πλαισιώθηκαν από το ευρύ αντιναρκωτικό κίνημα.
Δημιουργήθηκε μια μεγάλη αγκαλιά όπου μέσα από τα θεραπευτικά προγράμματα η κοινωνία έμαθε να αγκαλιάζει τα πιο ανήσυχα και ευάλωτα παιδιά της.
Και μια και μιλάμε «για την ολοκλήρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης», να θυμίσουμε ότι στο πλαίσιο αυτής, ο άνθρωπος που νοσεί ψυχικά εκλαμβάνεται σαν μια ενιαία και καθολική προσωπικότητα που πάσχει μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό, οικονομικό, ιστορικό, πολιτιστικό περιβάλλον.
Αυτό σημαίνει πως οι εξωκλινικές μεταβλητές στην ψυχική νόσο είναι εξίσου σημαντικές, εάν όχι σημαντικότερες, από την κλινική μεταβλητή της διάγνωσης.
Η ψυχική νόσος δεν είναι η διάγνωση και ο άνθρωπος που πάσχει ψυχικά δεν είναι το σύνολο των συμπτωμάτων του. Είναι κοινωνικός άνθρωπος. Συνεπώς η θεραπεία του δεν μπορεί να γίνει χωρίς την συμμετοχή της κοινότητας.
Η ίδια φιλοσοφία διέπει και τον εξαρτημένο άνθρωπο. Η εξάρτηση δεν είναι μια χρόνια υποτροπιάζουσα νόσος του εγκεφάλου και ο εξαρτημένος δεν είναι δια βίου άρρωστος που δια βίου χορηγείται με υποκατάστατα ή άλλου είδους φάρμακα. Η εξάρτηση είναι επιλογή ενός τρόπου ζωής που διαμεσολαβείται από τις εξαρτησιογόνες ουσίες , ή από το εξαρτησιογόνο αντικείμενο (τζόγος, διαδίκτυο).
Οι θεραπευτικές δομές έχουν καθοριστική σημασία στην αντιμετώπιση της εξάρτησης, γιατί ως θεραπευτικά πλαίσια στα οποία εντάσσεται ο εξαρτημένος με την θέληση του, διαμεσολαβούν τις εσωτερικές ψυχικές διεργασίες που διακινούνται από την θεραπεία με την εξωτερική αντικειμενική πραγματικότητα που δεν μπορεί να αντέξει η αποδομημένη προσωπικότητα του.
Μέσα από μια μακρόχρονη, επίπονη θεραπευτική διαδικασία επιχειρείται η συστηματική αναδόμηση της προσωπικότητας με μικρές, δειλές στην αρχή ταυτίσεις με τους θεραπευτές και εδραιώνεται μια φιλοσοφία ζωής που είναι ο συνδετικός ιστός των επιμέρους πλευρών της.
Χτίζεται έτσι μια θεραπευτική σχέση με θεραπευτική συνέχεια στις διαφορετικές θεραπευτικές φάσεις, η οποία διασφαλίζεται από την ύπαρξη του θεραπευτικού πλαισίου.
Όλες οι πράξεις που συντελούνται εντός του θεραπευτικού πλαισίου, ακόμα και οι διοικητικές, έχουν θεραπευτικό χαρακτήρα και όλοι οι εργαζόμενοι σε αυτό πρέπει να ανεβάσουν τον εαυτό τους στο ύψος του θεραπευτή.
Αυτοί οι εργαζόμενοι είναι πλούτος της χώρας. Στους κόπους τους και στην αυτοθυσία τους σκύβουμε το κεφάλι και χρωστάμε ευγνωμοσύνη. Στα χέρια τους εμπιστευόμαστε τις ζωές των παιδιών μας.
Είναι μια δύσκολη υπόθεση που χρειάζεται αγάπη για τον συνάνθρωπο που δεν αντέχει το βίωμα της αλλοτριωμένης ύπαρξης και κατάθεση ψυχής. Είναι η στιγμή που το εγώ γίνεται εμείς και η ενότητα στηρίζεται από την διαφορετικότητα.
Το θεραπευτικό πλαίσιο γίνεται αντικείμενο θετικών ταυτίσεων για τον θεραπευόμενο, συμβολίζοντας την αξιοκρατία, την ισότητα, την αλληλεγγύη, τον σεβασμό του ενός προς τον άλλο, την ταυτότητα, την άρνηση της εκμετάλλευσης, την άρνηση του κοινωνικού αποκλεισμού και του στίγματος, την πρόοδο, την συλλογική δράση, την κοινωνική αλληλεγγύη…, και η θεραπεία αποκτάει κινηματικό χαρακτήρα.
Τα θεραπευτικά προγράμματα, και οι θεραπευτικές κοινότητες αποκτούν μια τεράστια συμβολική δύναμη, αποκτούν ταυτότητα, αποκτούν ονόματα. Η ΙΘΑΚΗ, ΤΟ 18ΑΝΩ, Ο ΙΑΝΟΣ, Η ΜΕΘΕΞΗ, Ο ΔΙΑΠΛΟΥΣ, Η ΑΡΓΩ, Η ΣΤΡΟΦΗ, Η ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ…, υποδηλώνουν τα στοιχεία των προσωπικών διαδρομών των θεραπευόμενων στο δύσκολο ταξίδι της απεξάρτησης.
Η απεξάρτηση δεν είναι μια απρόσωπη τυπική διοικητική διαδικασία, που αναπαράγει τον εξαρτημένο χωρίς όνομα.
Στην απεξάρτηση δεν υπάρχουν πρεζάκια, αλκοολικοί, οφελούμενοι…, υπάρχει ο Κώστας, ο Δημήτρης, η Ελένη, ο Παύλος… Υπάρχουν άνθρωποι με ταυτότητα και όχι ένα θεσμοθετημένο περιθώριο.
Πρόκειται για μια ενιαία και αδιαίρετη διαδικασία, με πολύπλευρες θεραπευτικές παρεμβάσεις, με ενιαία φιλοσοφία και αντίληψη σε μια μάχη με τον χρόνο . Αυτή η διαδικασία δεν διακόπτεται και δεν κατακερματίζεται.
Εάν γίνει αυτό, τότε αναπαράγεται η κατακερματισμένη προσωπικότητα του εξαρτημένου, και το θεραπευτικό πλαίσιο γίνεται μέρος της εξάρτησης συνυπάρχοντας με αυτήν.
Ο νέος νόμος για τις εξαρτήσεις, διαλύει το οικοδόμημα της απεξάρτησης που είναι δημιούργημα του Ελληνικού λαού και που με κόπο φτιάχτηκε από ειδικούς και μη ειδικούς, με σκοπό να προστατέψει τα παιδιά από τους εμπόρους των ναρκωτικών που κερδοσκοπούν πάνω στα πονεμένα σώματά τους.
Με την λογική της «νέας επανεκκίνησης», του ξεκινάμε από την αρχή ιδιωτικοποιώντας την παροχή υπηρεσιών πρόληψης, θεραπείας, κοινωνικής επανένταξης, έρευνας και αξιολόγησης και αφαιρώντας τον κοινωνικό χαρακτήρα της απεξάρτησης δίνουμε τα παιδιά βορά στα χέρια των εμπόρων του ανθρωπίνου πόνου και υποθηκεύουμε το μέλλον της χώρας.
Είναι σαν να λέμε, στην εξάρτηση είναι πολλά τα λεφτά. Στην απεξάρτηση είναι επίσης πολλά τα λεφτά…