Bertelsmann: η σκοτεινή πλευρά της ιστορίας

Aπό τις γερμανικές επιχειρήσεις που λειτουργούσαν στα χρόνια της ναζιστικής Γερμανίας ελάχιστες μπορούν να ισχυριστούν ότι δεν συνεργάστηκαν, λιγότερο ή περισσότερο ενεργά, με τον Χίτλερ.

Από την Bayer, την BASF και την AGFA που στήριξαν ενεργά το Ολοκαύτωμα κάτω από την ομπρέλα της IG Farben μέχρι την Deutsche Bank που χρηματοδότησε την κατασκευή του Αουσβιτς, οι γερμανικοί κολοσσοί δεν εξασφάλισαν απλώς την αναρρίχηση του Χίτλερ στην εξουσία, αλλά ανέλαβαν να πραγματοποιήσουν και τα πιο φρικτά όνειρά του. Ως εξαίρεση εμφανιζόταν, για αρκετές δεκαετίες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο όμιλος Bertelsmann, που σήμερα αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες επιχειρηματικές οντότητες στον κόσμο.

Αν και η ιστορία της εταιρείας ξεκινά από το 1835, το γεγονός ότι μέχρι τη δεκαετία του 1930 αποτελούσε μια μεσαίου μεγέθους επιχείρηση, τη βοήθησε να περάσει σχετικά απαρατήρητη την περίοδο της αποναζιστικοποίησης της Γερμανίας, που ξεκίνησε από τις δίκες της Νυρεμβέργης. Παρ’ όλα αυτά τη δεκαετία του 1990 η Bertelsmann κατάφερε να πυροβολήσει τα πόδια της όταν ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας, Τόμας Μίντελχοφ, προχώρησε σε μια πρωτοφανή ύβρι.

Κατά τη διάρκεια ομιλίας του το 1998 στη Νέα Υόρκη υποστήριξε ότι η Bertelsmann όχι μόνο δεν συνεργάστηκε με τους ναζί αλλά ήταν η μόνη εταιρεία, μη εβραϊκών συμφερόντων, η οποία πραγματοποίησε αντιναζιστικό αγώνα στο εσωτερικό της χιτλερικής Γερμανίας εκδίδοντας αντικαθεστωτικά βιβλία! Οι αντιδράσεις από αυτή τη δήλωση ήταν τόσο έντονες ώστε η εταιρεία αναγκάστηκε να αναθέσει σε ανεξάρτητη επιτροπή να διερευνήσει το πραγματικό της παρελθόν – και το αποτέλεσμα δεν ήταν το ιδανικό.

Οπως αποδείχθηκε, ο πατριάρχης του ομίλου, Ράινχαρτ Μον, ήταν από τους σημαντικότερους χρηματοδότες των SS, ενώ η εκδοτική εταιρεία του αποτέλεσε έναν από τους βασικούς προμηθευτές της Βέρμαχτ ξεπερνώντας ακόμη και τον Franz Eher, δηλαδή τον επίσημο εκδοτικό οίκο του ναζιστικού κόμματος.

Ο επικεφαλής της επιτροπής, ο ιστορικός Σαούλ Φριντλάντερ, εντόπισε σειρά από αντισημιτικά βιβλία που εκδόθηκαν από τον Bertelsmann τα οποία έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην προσπάθεια νομιμοποίησης της Γενοκτονίας των Εβραίων. Από τις έρευνες προέκυψε επίσης ότι τα πιεστήρια υπεργολαβικών εταιρειών στη Λιθουανία και άλλες περιοχές της Ανατολικής Ευρώπης χρησιμοποιούσαν Εβραίους σκλάβους τους οποίους προμηθεύονταν από τα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης.

Η εταιρεία έλεγε βέβαια την αλήθεια όταν υποστήριζε ότι το ναζιστικό κόμμα διέταξε το κλείσιμό της το 1944. Αυτό όμως έγινε γιατί αποκαλύφθηκαν λογιστικές απάτες και κερδοσκοπία στο εμπόριο χαρτιού και όχι για την αντιναζιστική της δράση.

Πριν από μερικές ημέρες ο Ινδός ιστορικός και συγγραφέας Βιτζάι Πρασάντ θυμήθηκε το σκοτεινό παρελθόν της Bertelsmann όταν το περιοδικό Variety αποκάλυψε ότι ο μουσικός βραχίονας του ομίλου, BMG, αποφάσισε να διακόψει τη συνεργασία του με τον ιδρυτή των Pink Floyd, Ρότζερ Γουότερς. H εταιρεία δεν είχε διστάσει να πετάξει στα σκουπίδια ακόμη και την προγραμματισμένη επανέκδοση του θρυλικού άλμπουμ Dark Side of the Moon όταν 14 από τα ισχυρότερα ισραηλινά λόμπι απαίτησαν να κόψει κάθε δεσμό με τον καλλιτέχνη. «Σε αντίθεση με εσένα (BMG), ο Ρότζερ δεν συνεργάστηκε ποτέ με τους ναζί», έγραψε ο Πρασάντ θίγοντας ένα ζήτημα που ξεπερνά κατά πολύ τη συγκεκριμένη υπόθεση.

Κλείνοντας την πόρτα σε έναν από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα η Bertelsmann μετατρέπεται σε έναν καθρέφτη στον οποίο μπορούν να κοιταχτούν το γερμανικό κράτος, οι επιχειρήσεις του αλλά και η συντριπτική πλειονότητα της γερμανικής κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένης της γερμανικής Αριστεράς.

«Η στήριξη στο Ισραήλ έχει μετατραπεί σε προαπαιτούμενο μιας νέας, συλλογικής γερμανικής ταυτότητας», έγραφε πριν από μερικούς μήνες στον Guardian ο Γερμανός δημοσιογράφος Χάνο Χάουενσταϊν σχολιάζοντας τις συνεχείς επιθέσεις που πραγματοποιούν γερμανικά κόμματα και οργανισμοί ακόμη και σε Εβραίους ή Ισραηλινούς που ασκούν κριτική στο Ισραήλ.

Προχωρώντας όμως ένα βήμα περισσότερο ανέτρεπε τη θεωρία που θέλει τη Γερμανία να στηρίζει το Ισραήλ σαν μια μορφή «συγγνώμης» για τα προηγούμενα εγκλήματα του γερμανικού κράτους εναντίον των Εβραίων. «Αυτό που υπονοείται», εξηγούσε ο Χάουενσταϊν, «είναι ότι η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ αναιρεί τα ιστορικά εγκλήματα των προγόνων μας». Και αυτή είναι ίσως η σκληρότερη κριτική που έχει διατυπωθεί τα τελευταία χρόνια εναντίον του γερμανικού κράτους αλλά και μεγάλου μέρους του πληθυσμού της χώρας: ότι δηλαδή η Γερμανία δεν ζητά συγχώρεση αλλά διαγραφή του παρελθόντος της και για να το πετύχει δεν διστάζει να στηρίξει ακόμη μία γενοκτονία.

Ή, όπως δήλωσε πρόσφατα ο Γιάνης Βαρουφάκης (προς τιμήν του ενώπιον γερμανικού κοινού), «στη Γερμανία είσαι ελεύθερος να μιλάς για γενοκτονίες, αρκεί να τις στηρίζεις».