65 χρόνια από το τον θάνατο του Βίλχελμ Ράιχ

Αυστριακός ψυχαναλυτής, ο πιο ριζοσπαστικός από τη δεύτερη γενιά των ψυχαναλυτών, που επηρέασε όσο λίγοι τη σεξουαλική απελευθέρωση της δεκαετίας του ‘60.

Ο αυστριακός Βίλχελμ Ράιχ (Wilhelm Reich) υπήρξε ο πιο προβεβλημένος και ο πιο ριζοσπαστικός από τη δεύτερη γενιά των ψυχαναλυτών. Προσπάθησε να συγκεράσει την ψυχανάλυση και το μαρξισμό (Φροϋδο-Μαρξισμός) κι επηρέασε όσο λίγοι τη σεξουαλική απελευθέρωση της δεκαετίας του ‘60. Το έργο του επισκιάστηκε από την οργονομία, ένα ψευδοεπιστημονικό σύστημα που ανέπτυξε, το οποίο τελικά τον οδήγησε στη φυλακή και τον θάνατο. Στην Ελλάδα έγινε γνωστός ευρύτερα την δεκαετία του ‘70 από το βιωματικό βιβλίο του «Άκου ανθρωπάκο», που διαβάστηκε πολύ.

Ο Βίλχελμ Ράιχ γεννήθηκε στις 24 Μαρτίου 1897 στο Ντομπζάου της τότε Αυστρο-Ουγγαρίας (νυν Ντομπριανίτσι Ουκρανίας) από εβραίους γονείς. Ο πατέρας του ήταν αγροτοκτηνοτρόφος και απαγόρευε στα παιδιά του να μιλούν Γίντις (τη διάλεκτο των Γερμανοεβραίων) και να συναναστρέφονται τα εβραιόπουλα της περιοχής. Η μόνη επιτρεπόμενη γλώσσα για την οικογένεια Ράιχ ήταν η γερμανική.

Στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στρατεύθηκε και υπηρέτησε ο υπολοχαγός στο ιταλικό μέτωπο. Μετά το τέλος του πολέμου ξεκίνησε να σπουδάζει νομικά στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, αλλά τα θεώρησε βαρετά και στράφηκε στην ιατρική. Στην ψυχανάλυση στράφηκε, όταν παρακολούθησε ένα σεμινάριο σεξολογίας του Σίγκμουντ Φρόιντ το 1919.

Μέλος του Αυστριακού Κομμουνιστικού Κόμματος και της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας της Βιέννης, αναζητούσε στην ψυχανάλυση τα στοιχεία εκείνα που θα επέτρεπαν μία κριτική θεώρηση της σεξουαλικής καταπίεσης, βασισμένη στο πολιτικο-κοινωνικό στάτους. Προσπάθησε να συνδέσει την ψυχαναλυτική και τη μαρξιστική θεωρία («Φροϋδο-Μαρξισμός») μέσω τροποποιήσεων της πρώτης, που δεν ήταν όμως σύμφωνες με την φροϋδική ορθοδοξία. Αρνιόταν τη λίμπιντο ως ορμή θανάτου, καθώς και την παγκοσμιότητα του Οιδιπόδειου συμπλέγματος και θεωρούσε ότι η επιθετικότητα δεν ενυπάρχει στον άνθρωπο, αλλά είναι προϊόν της κοινωνικής καταπίεσης.

Στο έργο του «Η λειτουργία του οργασμού» («Die Funktion des Orgasmus», 1927) υποστήριξε ότι οι νευρώσεις οφείλονται σε διαταραχές της σεξουαλικότητας και ο οργασμός παίζει σημαντικό ρόλο τόσο στη θεραπεία όσο και στην πρόληψη των νευρώσεων. Στο βιβλίο του «Η μαζική ψυχολογία του φασισμού» («Die Massenpsychologie des Faschismus», 1933), που κυκλοφόρησε λίγο μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, διακρίνει τη θεμελιακή συσχέτιση ανάμεσα στην αυταρχική καταπίεση των ορμών και τη φασιστική ιδεολογία.

To 1934 ο Ράιχ αποβλήθηκε από τη Διεθνή Ψυχαναλυτική Εταιρεία, αλλά και από το Κομμουνιστικό Κόμμα. Υπό την πίεση του Ναζισμού, ο Ράιχ μετανάστευσε κατ’ αρχάς στη Νορβηγία και στη συνέχεια, το 1939, στις ΗΠΑ. Εκεί οι έρευνές του στράφηκαν προς τη βιολογική ερμηνεία των θεωριών του. Ερεύνησε τη ζωτική κοσμική ενέργεια που ονόμασε οργόνη, η στασιμότητα της οποίας στον οργανισμό είναι κατά τη γνώμη του υπεύθυνη για πολλές ψυχικές και σωματικές παθήσεις.

Η κατασκευή συσσωρευτών οργόνης και η πώλησή τους για τη θεραπεία διαφόρων παθήσεων (ακόμη και του καρκίνου) είχε ως αποτέλεσμα να κινηθεί εναντίον του η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), η οποία διέταξε έρευνα το 1947. Το 1954 με δικαστική απόφαση του απαγορεύτηκε να διακινεί τα βιβλία και τα μηχανήματα οργόνης στις ΗΠΑ. Δύο χρόνια αργότερα, επειδή παραβίασε τη δικαστική απόφαση, του επιβλήθηκε φυλάκιση δύο ετών, την οποία άρχισε να εκτίει τον Μάρτιο του 1957 στην ομοσπονδιακή φυλακή Λιούισμπεργκ της Πενσιλβάνιας. Εκεί θα αφήσει την τελευταία του πνοή στις 3 Νοεμβρίου 1957, λίγες ημέρες προτού εξεταστεί ή αίτηση αποφυλάκισής του.

Δύο από τα πιο δημοφιλή βιβλία του Ράιχ είναι «Η σεξουαλική επανάσταση» («Die Sexualität im Kulturkampf», 1936) και το «Άκου ανθρωπάκο» («Rede an den kleinen Mann», 1945). Στο πρώτο εξετάζει την κρίση της αστικής ηθικής και τη σεξουαλική επανάσταση που συντελέστηκε στα πρώτα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης, την οποία ανέκοψε ο Στάλιν στα τέλη της δεκαετίας του ‘20. Στο δεύτερο, εκθέτει την πικρία και την απογοήτευσή του για την πνευματική πανούκλα που μαστίζει τον κοινό άνθρωπο, τον μέσο Ανθρωπάκο, που με τη μικρότητα και την αγνωμοσύνη του απαρνήθηκε την ουσία της ζωής και προτρέπει την εργατική τάξη να δράσει για την απελευθέρωσή της.