50 χρόνια και 34 περιστατικά λογοκρισίας στην τέχνη

Ηαποκαθήλωση του έργου της Γεωργίας Λαλέ από το γενικό προξενείο της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη· το αίτημα προς την υπουργό Πολιτισμού να παρέμβει στο Netflix λόγω του φιλιού που αντάλλασσαν σε σειρά της πλατφόρμας Αλέξανδρος και Ηφαιστίωνας· η καταγγελία και οι βίαιες αντιδράσεις ενάντια στην αφίσα του ντοκιμαντέρ της Ελίνας Ψύκου «Αδέσποτα κορμιά».

Τρία περιστατικά με απόσταση ελάχιστων μηνών μεταξύ τους το τελευταίο διάστημα. Και με κοινό στοιχείο ότι και τα τρία υποκινήθηκαν από ακροδεξιά κόμματα σε αγαστή συμφωνία με εκκλησιαστικούς κύκλους. Στην καλλιτεχνική ιστορία της 50χρονης μεταπολιτευτικής δημοκρατίας ο στενός εναγκαλισμός Εκκλησίας και Ακροδεξιάς με στόχο την τέχνη δεν είναι πρωτότυπος. Αξίζει όμως να επισημανθεί η συχνότητα με την οποία συμβαίνει αυτό από τότε που το κόμμα της Νίκης μπήκε στη Βουλή, αφήνοντας πίσω του σε ανάλογες… πρωτοβουλίες την Ελληνική Λύση.

Μετά τη Μεταπολίτευση καταργήθηκε η προληπτική λογοκρισία και κατοχυρώθηκαν συνταγματικά η ελευθερία της έκφρασης, του Τύπου και η ελευθερία της τέχνης. Παρ’ όλα αυτά, δεν έλειψαν τα λογοκριτικά περιστατικά-εξαιρέσεις από τον κανόνα της ελεύθερης έκφρασης. Τις 34 ηχηρότερες «εξαιρέσεις» λογοκρισίας στον μισό αιώνα Μεταπολίτευσης θυμίζουμε εδώ.

● Κυκλοφορεί η «Ρεζέρβα» του Διονύση Σαββόπουλου, περιλαμβάνοντας το «Μακρύ Ζεϊμπέκικο για τον Νίκο», 15λεπτη αριστουργηματική, ποιητική, ωμή και τολμηρή αφήγηση της ιστορίας του Κοεμτζή. Τα ραδιόφωνα επικαλούνται βολικά τη διάρκεια κι αρνούνται να το μεταδώσουν. Ο Νίκος Γκάτσος ενημερώνει γι’ αυτό τον (ανυπέρβλητο) διευθυντή του Τρίτου, Μάνο Χατζιδάκι, φίλο του Κωνσταντίνου Καραμανλή, αλλά όχι άνθρωπο που θα συμμορφωνόταν προς τας υποδείξεις. Ο Χατζιδάκις δίνει εντολή να παιχτεί το τραγούδι στο Τρίτο. Αρχισαν τα τηλέφωνα από την Προεδρία: «Τι παίζετε εκεί, βρε χαμένοι, αφού είναι κομμένο;». Ετρεξαν οι παραγωγοί και ο Δαβαράκης, έντρομοι στο γραφείο του Χατζιδάκι. «Το και το, Μάνο, τι κάνουμε;». «Να το παίξετε και αύριο και αν σας πουν τίποτα να τους πείτε ότι το ζήτησε ο ίδιος ο Χατζιδάκις γιατί δεν το ξέρει και θέλει να το ακούσει». Το ξανάπαιξαν και τον πήρε έξαλλος πια ο ίδιος ο υπουργός. Ο Χατζιδάκις τον άκουγε σιωπηλός. «Τελείωσες;» τον ρωτά. «Ε ναι, Μάνο, τελείωσα». «Υπουργέ, είσαι βλαξ» και του κλείνει το τηλέφωνο.

● Κυκλοφορεί από τον «Εξάντα» η πρώτη ελληνική έκδοση βιβλίου του Μαρκησίου ντε Σαντ, «H φιλοσοφία στο μπουντουάρ». Το βιβλίο χαρακτηρίζεται «άσεμνο» και η υπόθεση φτάνει στα δικαστήρια τον Φεβρουάριο του 1981. Κρίνονται ένοχοι η εκδότρια (Μάγδα Κοτζιά) και ο μεταφραστής (Βασίλης Καλλιπολίτης) και τους επιβάλλεται 7μηνη ποινή φυλάκισης – στη δίκη κατηγορούμενοι είναι και δώδεκα βιβλιοπώλες, που τελικά απαλλάσσονται λόγω «αμφιβολιών». Η δικαστική απόφαση ανέφερε ακόμα πως το βιβλίο έπρεπε να δημευθεί και να καταστραφεί. Η δίωξη προκάλεσε την αντίδραση εκδοτών, του Τύπου και πολλών καλλιτεχνών και διανοούμενων. Παρ’ όλα αυτά, η απαγόρευση κυκλοφορίας του βιβλίου ίσχυσε έως το 1991.

● Βασισμένος στο σκάνδαλο που είχε αποκαλύψει έναν χρόνο νωρίτερα η εφημερίδα «Απογευματινή», όταν δημοσίευσε φωτογραφία του μητροπολίτη Πρεβέζης, Στυλιανού Κορνάρου, με γυμνή γυναίκα, κάνοντας τον τότε υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων της Ν.Δ. Ι. Βαρβιτσιώτη να απευθυνθεί στην Ιερά Σύνοδο, ζητώντας την καθαίρεσή του, ο σκηνοθέτης Δημήτρης Κολλάτος παρουσιάζει τη θεατρική παράσταση «Ο Αγιος Πρεβέζης» για τον έκλυτο βίο του μητροπολίτη, τη συνεργασία του με τη χούντα αλλά και οικονομικά σκάνδαλα. Η πρεμιέρα του έργου γίνεται με αστυνομική προστασία και ιερείς που διανέμουν καταγγελτικά φυλλάδια. Λίγες μέρες αργότερα, ο θίασος οδηγείται στο αυτόφωρο. Ο σκηνοθέτης και η πρωταγωνίστρια Ελένη Μόραλη καταδικάζονται για μια ερωτική σκηνή σε 5μηνη φυλάκιση και ασκούν έφεση, ενώ ο υπόλοιπος θίασος αθωώνεται. Στη δίκη ενεπλάκη και ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ, ο οποίος με αγωγή του ζήτησε να κατέβει οριστικά το έργο. Η πρόταση έγινε δεκτή από το δικαστήριο! Κι ο σκηνοθέτης συμμορφώθηκε μέχρι να γυρίσει το έργο σε ταινία το 1982. Μετά την πρεμιέρα οι συντελεστές της ταινίας, οδηγήθηκαν στο Αυτόφωρο για προσβολή της δημοσίας αιδούς και καθύβριση της Ορθοδόξου Εκκλησίας.

● Από το 1980 που κυκλοφόρησε σε κασέτα η περίφημη δουλειά των θρυλικών «Μουσικών Ταξιαρχιών» «Disco Tsoutsouni», δεν ήταν λίγοι όσοι επαναλάμβαναν εκστασιασμένοι εκείνο το μοναδικό ρεφρέν του «Ερωτικού»: «Κι εγώ σ’ αγαπώ, γαμώ το Χριστό μου». Κι όμως τον Απρίλιο εκείνης της χρονιάς, σε συναυλία των «Μουσικών Ταξιαρχιών» στην Καρδίτσα, παρενέβη η αστυνομία και συνέλαβε το συγκρότημα για εξύβριση και προσβολή των θείων. Ορίστηκε δικάσιμος, το συγκρότημα άσκησε έφεση και τελικά δικαιώθηκε. Μέχρι το 1982 το άλμπουμ κυκλοφορούσε με τρία λογοκριμένα κομμάτια, στα οποία υβριστικές λέξεις καλύπτονταν από «μπιπ». Ο Τζίμης σχολίαζε μεταξύ άλλων: «[…] Ολος ο καβγάς για τρεις λέξεις… Ο πρώτος λογοκριμένος δίσκος της Αλλαγής».

1984

● Η ΕΡΤ 2 προβάλλει την αντισυμβατική ταινία του Νίκου Αλευρά «Πέφτουν οι σφαίρες σαν το χαλάζι» μέχρι που… πέφτει και αιφνίδιο μαύρο, διότι ο σκηνοθέτης ροής –έπειτα από καταιγισμό τηλεφωνικών διαμαρτυριών– αποφασίζει να κόψει τη μετάδοση εν ψυχρώ. Το γεγονός προκαλεί έντονες αντιδράσεις στον Τύπο και οδηγεί στην παραίτηση του Δ.Σ. της ΕΡΤ2.

● O τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Χρήστος Σαρτζετάκης εμφανίζεται στον εορτασμό της Παναγίας Σουμελά, φορώντας στον λαιμό έναν τεράστιο σταυρό, γεγονός που εμπνέει τον Χάρρυ Κλυνν να τον μιμηθεί στο εξώφυλλο του άλμπουμ «Τίποτα». Η φωτογραφία που παρέπεμπε σε σατιρική… εκδοχή του Σαρτζετάκη έκανε έξαλλο τον τελευταίο, που μήνυσε τον καλλιτέχνη για προσβολή θρησκευτικών συμβόλων. Τελικά ο Χάρρυ Κλυνν αθωώθηκε.

1988

● Η κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου του Νίκου Καζαντζάκη «Ο τελευταίος πειρασμός» από τον Mάρτιν Σκορσέζε με τον Γουίλεμ Νταφόε στον ρόλο του Ιησού προκαλεί από τις ΗΠΑ μέχρι την Ευρώπη (με αποκορύφωμα την Ιταλία) βίαιες αντιδράσεις από ακραίες και παραθρησκευτικές ομάδες. Στην Ελλάδα η Ιερά Σύνοδος ζητά την απαγόρευση της προβολής αλλά προσκρούει στην άρνηση της κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ: «Σοσιαλισμός και λογοκρισία δεν συμβιβάζονται», ξεκαθαρίζει ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Σ. Κωστόπουλος. Η ταινία τελικά αποφασίζεται να προβληθεί ως «ακατάλληλη για τους κάτω των 17» σε επτά αίθουσες. Ομως, έξω από αυτές οργανώνονται συγκεντρώσεις από μέλη χριστιανικών οργανώσεων, κληρικούς και μοναχούς που επιχειρούν να εμποδίσουν την προσέλευση του κόσμου και οδηγούν σε βίαια επεισόδια. Εξίσου έντονη αντίδραση υπήρξε όμως και από θεατές υπέρ της καλλιτεχνικής ελευθερίας. Αυτοί εφηύραν τα ιστορικά συνθήματα, όπως «Δεν αποχωρούμε αν δεν αφοριστούμε», «Αυτή η νύχτα είναι του Σκορσέζε», «6-6-6, Ιούδα είσαι σέξι» κ.λπ.

● Τον Δεκέμβριο του 1990 ο Θόδωρος Αγγελόπουλος επισκέπτεται την πόλη της Φλώρινας, για να κάνει ρεπεράζ ενόψει της ταινίας «Το μετέωρο βήμα του πελαργού» με πρωταγωνιστές τους Μαρτσέλο Μαστρογιάννι και Ζαν Μορό. Βέβαια, η ταινία, πριν ακόμη γυριστεί, είχε προκαλέσει το ενδιαφέρον του Τύπου, με αποτέλεσμα πληροφορίες για το σενάριο να έχουν φτάσει στα αυτιά του μητροπολίτη της πόλης, του περιβόητου Αυγουστίνου Καντιώτη –γνωστού συνεργάτη του δικτάτορα Παπαδόπουλου–, ο οποίος απεφάνθη ότι ο Αγγελόπουλος προσβάλλει το έθνος και τον χριστιανισμό! Τον διέταξε να σταματήσει τα γυρίσματα! Το θέμα πήρε διεθνείς διαστάσεις, με τη στήριξη κορυφαίων προσωπικοτήτων της τέχνης όπως ο Ακίρα Κουροσάβα. Στις 16 Δεκεμβρίου του 1990 ο Καντιώτης ανακοίνωσε τον αφορισμό του Αγγελόπουλου και όλων όσοι ήταν στο καστ… Μεταξύ άλλων κι ενός 14χρονου κοριτσιού στην πρώτη του κινηματογραφική εμφάνιση: ήταν η γνωστή πλέον ηθοποιός (και κόρη της Μέλπως Λεκατσά) Δώρα Χρυσικού.

● Η πρώτη από τις δικαστικές περιπέτειες του Τζίμη Πανούση με την κατηγορία της «περιύβρισης εθνικού συμβόλου» σκάει εκείνη τη χρονιά, όταν κυκλοφορεί τον δίσκο «Δουλειές του κεφαλιού», εικονιζόμενος στο εξώφυλλο να σκίζει την ελληνική σημαία. Η υπόθεση καταλήγει στα δικαστήρια, αλλά τότε ο Πανούσης αθωώνεται. Λίγα χρόνια αργότερα, το 2000, αντιμετωπίζει την ίδια κατηγορία λόγω της αφίσας της παράστασης «Της πατρίδας μου η σημαία», όπου εικονίζεται η ελληνική σημαία με σφυροδρέπανο αντί για σταυρό. Σε αυτή την περίπτωση, ο Πανούσης καταδικάζεται πρωτοδίκως σε 4μηνη ποινή φυλάκισης, αλλά έναν χρόνο αργότερα αθωώνεται από το Τριμελές Πλημμελειοδικείο, έχοντας μάρτυρες υπεράσπισης τον ηθοποιό Αντώνη Καφετζόπουλο και τον καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης Νίκο Δασκαλοθανάση.

● Σπουδαία σκηνοθέτρια και αγωνίστρια της Αριστεράς η 44χρονη Φρίντα Λιάππα παρουσιάζει την τρίτη μεγάλου μήκους ταινία της, «Τα χρόνια της μεγάλης ζέστης». Εχει όμως λογαριάσει χωρίς τον «ξενοδόχο» Απόστολο Δοξιάδη, που, ως σύμβουλος κινηματογραφίας στο ΥΠΠΟ, πρωταγωνιστεί σε ένα κανονικό ηθικό λιντσάρισμα: ο Δοξιάδης καταγγέλλει τη Λιάππα για «κακοποίηση» βρέφους που εμφανιζόταν στα γυρίσματα. Πυροδοτεί ηθικό πανικό τον οποίο αναπαράγουν ακόμα και δήθεν αριστερόστροφοι δημοσιογράφοι. Πολλοί καλλιτέχνες στηρίζουν βέβαια τη Λιάππα (Μελίνα Μερκούρη, Θάνος Μικρούτσικος, Νίκος Κούνδουρος κ.ά.), ενώ, με ανοιχτή επιστολή, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος ζητά από τον Δοξιάδη να έχει τη στοιχειώδη ευθιξία να παραιτηθεί – γεγονός που οδηγεί την τότε υπουργό Πολιτισμού Αννα Ψαρούδα-Μπενάκη να τον «παραιτήσει», πράγματι. Η ταινία πάντως πάει ως επίσημη ελληνική συμμετοχή στο Φεστιβάλ Βερολίνου και ενώ η Λιάππα έχει διαγνωστεί ήδη με καρκίνο. Η Λιάππα απαλλάχθηκε από τις κατηγορίες έναν χρόνο αργότερα και τον Νοέμβριο του 1994 πέθανε. Ουδείς ζήτησε συγγνώμη, ούτε έκανε αυτοκριτική.

● Ιστορικό παλίμψηστο, η εμβληματική «Ροτόντα», κηρυγμένο μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO από το 1988 στη Θεσσαλονίκη, ανοίγει ξανά για να υποδεχτεί το κοινό με συναυλία του συνθέτη Σάκη Παπαδημητρίου τον Οκτώβριο του 1995 ύστερα από δεκαετίες αναστηλωτικών εργασιών μετά τις ζημιές που είχε υποστεί από τον σεισμό του 1978. Η συναυλία καταλήγει σε επεισόδια, απόπειρα μαχαιρώματος του συνθέτη από έναν παλαιοημερολογίτη μοναχό και σε άλλες βιαιοπραγίες φανατικών πιστών που θεωρούσαν ότι έτσι θα διαφυλάξουν τον θρησκευτικό χαρακτήρα του μνημείου. Είχε βέβαια πρωταγωνιστήσει στα γεγονότα ο πρωτοσύγκελος Ιωάννης Τασιάς που κήρυττε ότι η «Ροτόντα» πρέπει να αποτελέσει αποκλειστικά χώρο εκκλησιαστικής λατρείας. Η υπόθεση κατέληξε στα δικαστήρια με κατηγορούμενο τον Σάκη Παπαδημητρίου για «παραβίαση ιερότητας του χώρου».

● Τον Οκτώβριο το «Trainspotting» του Ντάνι Μπόιλ βγαίνει στις ελληνικές αίθουσες. Η ταινία, ιστορία μιας παρέας νεαρών αγοριών, εθισμένων στα ναρκωτικά, είχε ήδη σπάσει ταμεία σε Ευρώπη και Αμερική, αλλά ταυτόχρονα είχε προκαλέσει και αντιδράσεις λόγω των ωμά βίαιων και ρεαλιστικών σκηνών της. Πουθενά όμως δεν είχε λογοκριθεί… Στην Ελλάδα οι αντιδράσεις ξεκίνησαν πριν από την έναρξη προβολής. Η Εισαγγελία Πρωτοδικών αποφασίζει να στείλει εισαγγελέα για να αποφανθεί αν το περιεχόμενο παροτρύνει τους νέους σε χρήση ναρκωτικών, να απαγορεύσει την προβολή και να ενημερώσει τους αιθουσάρχες ότι αν επιμείνουν να προβάλλουν την ταινία, διαπράττουν αδίκημα και θα συλληφθούν…

Ακολουθεί κύμα διαμαρτυριών, αλλά δεν πτοείται ο εισαγγελέας Ισίδωρος Ντογιάκος που, συνοδευόμενος από έξι αστυνομικούς, φτάνει στις 18 Οκτωβρίου σε έναν από τους έξι αθηναϊκούς κινηματογράφους που πρόβαλλαν το «Trainspotting». Ολοι μαζί παρακολουθούν την ταινία δύο φορές. Η είδηση της εισαγγελικής παρέμβασης λειτουργεί αντιστρόφως: το κοινό σπεύδει στις έξι αθηναϊκές αίθουσες που προβάλλουν την ταινία, καταγράφοντας 14.000 εισιτήρια στο τριήμερο που χρειάστηκε ο κ. Ντογιάκος για να αποφανθεί ότι η προβολή της ταινίας μπορεί να συνεχιστεί κανονικά.

● Δεκέμβριο του 1999 είχε κυκλοφορήσει το βιβλίο του Μίμη Ανδρουλάκη «Μν» από τις εκδόσεις Καστανιώτη, ένα «γυναικείο αντιμυθιστόρημα», όπως το χαρακτήριζε ο ίδιος, στο οποίο μεταξύ άλλων ο Χριστός φέρεται να έχει ερωτικές σχέσεις με τη Μαρία Μαγδαληνή – λεπτομέρεια που ξεσηκώνει την οργή εκκλησιαστικών παραγόντων.

Ενα μήνα μετά, στην επίσημη παρουσίαση του μυθιστορήματος, στη Θεσσαλονίκη, έξω από το βιβλιοπωλείο «Ιανός», συγκεντρώνεται πλήθος «πιστών» που αποδοκιμάζουν τον συγγραφέα, επιχειρούν να σπάσουν τη βιτρίνα και, τελικά, προεξάρχοντος του τότε βουλευτή της Ν.Δ. Παναγιώτη Ψωμιάδη, καίνε αντίτυπα του βιβλίου. Η συνέχεια δίνεται τον Μάιο στο Μονομελές Πρωτοδικείο της Αθήνας, όπου θα συζητούνταν τα ασφαλιστικά μέτρα που είχαν καταθέσει για την απαγόρευση της κυκλοφορίας του βιβλίου εκπρόσωποι της «Σωτηρίας», της Μονής Εσφιγμένου και τρεις πολίτες… Η διαδικασία ολοκληρώθηκε σε ένα κλίμα χάους και τελικά τα ασφαλιστικά μέτρα εξέπεσαν.

● Το 2003 κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τις εκδόσεις «Οξύ» το σατιρικό κόμικ του Αυστριακού Gerhard Haderer «Η ζωή του Χριστού». Η εφημερίδα «Espresso» αφιερώνει ολόκληρο πρωτοσέλιδο, καταγγέλλοντας την… ύβρι, με αποτέλεσμα η εισαγγελία να δώσει εντολή στην Ασφάλεια να κατασχεθούν τα αντίτυπα και να οδηγηθούν οι υπεύθυνοι σε προανάκριση «για το αδίκημα της καθύβρισης θρησκεύματος αλλά και για την πιθανότητα προαγωγής της χρήσης ναρκωτικών ουσιών» (ο κομίστας σατίριζε τη σχέση του Χριστού με το λιβάνι). Τον Δεκέμβριο άρχισε η δίκη του δημιουργού στην Αθήνα, η οποία ολοκληρώθηκε δύο χρόνια αργότερα, οπότε και καταδικάστηκε ερήμην σε έξι μήνες φυλάκιση. Ο Haderer άσκησε έφεση και τελικά αθωώθηκε.

● Ο Φοίβος Δεληβοριάς ερμηνεύει την «Υβρεοπομπή», τραγούδι που είχε εμπνευστεί και συνθέσει όταν υπηρετούσε στον στρατό. Πάραυτα παρεμβαίνει το Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο και απαγορεύει την αναμετάδοση. «Πρόκειται», δήλωσε πρόσφατα ο τραγουδοποιός σε μια συναυλία του, «για ένα τραγούδι που είμαι υπερήφανος που έγραψα. Και αυτό γιατί απαγορεύτηκε αμέσως από το ΕΣΡ, αλλά και επειδή με πήρε τηλέφωνο η Τατιάνα…»

● Στο πλαίσιο ομαδικής έκθεσης που επιμελούνταν η Χέδερ Κουρίς στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων (πρώην ΕΑΤ-ΕΣΑ) η Δέσποινα Χρήστου παρουσίαζε ένα «Ατιτλο» τρίπτυχο κολάζ σε μουσαμά. Το ένα από τα τρία πάνελ του έργου απεικόνιζε μεταξύ άλλων το φιλί ενός ιερέα με ένα νεαρό αγόρι και αυτό αρκούσε ώστε οι αρμόδιοι της Δημοτικής Αρχής (επί Ντ. Μπακογιάννη) να ασκήσουν προληπτική λογοκρισία, ζητώντας την απόσυρση του έργου – διαφορετικά θα ματαιωνόταν η έκθεση. Η δημιουργός συμβιβάστηκε τελικά, βάζοντας όμως στη θέση του έργου ένα σημείωμα που πληροφορούσε ότι «το έργο της Δέσποινας Χρήστου έχει αποσυρθεί επειδή θεωρήθηκε ότι θα μπορούσε να προσβάλει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις ορισμένων».

● Στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, έναν χρόνο πριν από τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων, στην Αθήνα πραγματοποιείται, με επιμελητή τον ιστορικό τέχνης Χρήστο Ιωακειμίδη, η ιστορική έκθεση «Outlook», που ανάμεσα σε άλλα σημαντικά έργα φιλοξενεί κι αυτό του Βέλγου Τιερί ντε Κορντιέ «Πότισέ με», το οποίο απεικόνιζε ένα ανδρικό γεννητικό όργανο μαζί με έναν σταυρό. Ενάμιση μήνα μετά τα εγκαίνια, ο πρόεδρος του ΛΑΟΣ Γιώργος Καρατζαφέρης αρχίζει, μαζί με την Εκκλησία, εκστρατεία εναντίον του «βλάσφημου και προσβλητικού απέναντι στον Χριστό» έργου. Τελικά, ο επίμαχος πίνακας αποκαθηλώνεται με τη σύμφωνη γνώμη του τότε προέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας Ευ. Γιαννακόπουλου και του τότε υπουργού Πολιτισμού Ευ. Βενιζέλου. Ο Ιωακειμίδης κατηγορείται ότι συμπεριέλαβε στην έκθεση «τον άσεμνο και κατάπτυστο πίνακα» και οδηγείται στο εδώλιο, 17 μήνες αργότερα. Απαλλάχθηκε τρία χρόνια αργότερα, έχοντας όμως υποστεί συντριπτικό ψυχικό πλήγμα.

● Τον Ιούλιο του 2004, ο μητροπολίτης Σερρών Θεολόγος, σε συνεργασία με τον δήμαρχο της πόλης Γ. Μωυσιάδη, επιδιώκει την ακύρωση του «Πλούτου» του Αριστοφάνη από τον Λάκη Λαζόπουλο και των «Επτά επί Θήβας» του Αισχύλου με τον Γιώργο Κιμούλη, επειδή οι παραστάσεις θα φιλοξενούνταν σε υπαίθριο θέατρο δίπλα στη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου, ενώ «Το θέατρο πλήττει τα χρηστά μας ήθη. Ο Αριστοφάνης πολύ περισσότερο»! Την πλήρη στήριξή του στην απόφαση του μητροπολίτη εκφράζει ο αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος. Καταπέλτης είναι ο υφυπουργός Πολιτισμού Π. Τατούλης, που δηλώνει πως «σε μια σύγχρονη και ευνομούμενη κοινωνία, οι απαγορεύσεις στον χώρο του πολιτισμού δεν έχουν θέση».

● Λίγο πριν από την ολοκλήρωση της «Art-Athina» εκείνης της χρονιάς, η οποία πραγματοποιούνταν –ως είθισται– υπό την αιγίδα του ΥΠΠΟ (επί Γ. Βουλγαράκη), η αστυνομία, ύστερα από καταγγελία του βουλευτή του ΛΑΟΣ Αδωνι Γεωργιάδη, εισβάλλει στον χώρο, κατάσχει το βίντεο-αρτ «Εθνικός Υμνος» της σκηνοθέτριας Εύας Στεφανή (το βίντεο παρουσίαζε τελετουργικά ένα χέρι να τείνει προς ένα αιδοίο με υπόκρουση τον εθνικό ύμνο) για «προσβολή της δημοσίας αιδούς και εθνικών συμβόλων» και συλλαμβάνει τον γενικό διευθυντή της έκθεσης Μιχάλη Αργυρό. Η Στεφανή δηλώνει με δηλητηριώδη ειρωνεία: «Χαιρετίζω με άκρατο ενθουσιασμό την εμπνευσμένη κίνηση της Εκκλησίας, η οποία ελπίζω να εισακουστεί από την Πολιτεία. Ενθαρρύνω με θέρμη τέτοιες πρωτοβουλίες που κοσμούν το δημοκρατικό μας πολίτευμα και προσθέτουν στην αίγλη της χώρας μας στο εξωτερικό». Το περιστατικό ξεσηκώνει την οργή του καλλιτεχνικού χώρου που διοργανώνει άμεσα «αντιέκθεση διαμαρτυρίας» 70 γνωστών εικαστικών, συμπεριλαμβάνοντας και το επίμαχο βίντεο.

● Ο υπουργός Πολιτισμού Αντώνης Σαμαράς και ο πρόεδρος του Οργανισμού Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακρόπολης Δημήτρης Παντερμαλής δέχονται πιέσεις από την Ιερά Σύνοδο ώστε να περικόψουν σκηνές από βίντεο animation του Κώστα Γαβρά που προβαλλόταν στο Νέο Μουσείο, παρουσιάζοντας ένα χρονικό των καταστροφών του Παρθενώνα και απεικονίζοντας μαύρες φιγούρες –τις οποίες η Σύνοδος εξέλαβε ως «ρασοφόρους ορθόδοξους ιερείς»– να καταστρέφουν τον γλυπτό διάκοσμο του μνημείου. «Απαιτώ η ταινία να προβάλλεται ολοκληρωμένη. Δεν επιθυμώ να ασκήσω αγωγή εναντίον του Μουσείου της Ακρόπολης […] καταφέρνοντας έτσι ένα διεθνούς εμβέλειας πλήγμα στη φήμη της Ελλάδας», δηλώνει ο Γαβράς. Το γεγονός προκαλεί διεθνή κατακραυγή, ενώ υπό το βάρος των αντιδράσεων, οι υπεύθυνοι του μουσείου αναγκάζονται να ανακρούσουν πρύμναν.

● Το άκουσμα του τίτλου του έργου «Corpus Christi» του Τέρενς ΜακΝάλι ανακαλεί το ανατριχιαστικό επεισόδιο στο θέατρο «Χυτήριο» στο οποίο έδωσε το «παρών» η Χρυσή Αυγή με όλα της τα πρωτοπαλίκαρα (συμμετείχαν οι βουλευτές Η. Κασιδιάρης, Η. Παναγιώταρος, Χρ. Παππάς) σε μια εφιαλτικά προφητική δημόσια επίδειξη ακραίας βίας. Το έργο του ΜακΝάλι που μεταφέρει τον Ιησού και τους Αποστόλους στο σύγχρονο Τέξας και παρουσιάζει τον Ιούδα να προδίδει τον –γκέι– Χριστό για λόγους ερωτικής αντιζηλίας, είχε ανεβάσει η θεατρική ομάδα «Artisan», σε μετάφραση Βάσιας Παναγοπούλου και σκηνοθεσία Λαέρτη Βασιλείου. Μία μέρα μετά την πρεμιέρα η Εκκλησία κατήγγειλε το «βλάσφημο έργο που δυσφημεί το πρόσωπο του Κυρίου». Στις 11 Οκτωβρίου ομάδα 200-300 ατόμων (μέλη της Χρυσής Αυγής και άλλων ακροδεξιών και παραθρησκευτικών οργανώσεων) συγκεντρώθηκε έξω από το «Χυτήριο», κατάφερε να διασπάσει τον αστυνομικό κλοιό και επιτέθηκε σε θεατές, ρίχνοντας γιαούρτια, ξυλοκοπώντας και απειλώντας. Τελικά, οι συντελεστές αποφάσισαν να κατεβάσουν την παράσταση. Λίγες μέρες αργότερα ο μητροπολίτης Πειραιώς Σεραφείμ, συνοδεία τεσσάρων βουλευτών της Χρυσής Αυγής, κατέθεσε μήνυση εις βάρος των συντελεστών της.

● Τον Σεπτέμβριο, ο χρυσαυγίτης βουλευτής Χρήστος Παππάς, κάνει ερώτηση στη Βουλή με στόχαστρο τη σατιρική σελίδα στο Facebook «Γέροντας Παστίτσιος». Οι αρμόδιες Αρχές ανταποκρίνονται και ο διαχειριστής της σελίδας Φίλιππος Λοΐζου συλλαμβάνεται και βρίσκεται πρωτόδικα καταδικασμένος για «καθύβριση θρησκεύματος» σε 10μηνη ποινή, με μια δικαστική απόφαση που έπληττε καίρια την ελευθερία της έκφρασης. Θα χρειάζονταν άλλα πέντε χρόνια για να απαλλαγεί ο Λοΐζου από την κατηγορία. Η δίκη σε δεύτερο βαθμό δεν έγινε ποτέ, καθώς το δικαστήριο έκρινε ότι η υπόθεση έχει παραγραφεί.

● Τον Ιανουάριο η παράσταση «Η ισορροπία του Nash» σε σκηνοθεσία Πηγής Δημητρακοπούλου στην Πειραματική Σκηνή του (επί διεύθυνσης Στ. Λιβαθινού) Εθνικού Θεάτρου ξεσηκώνει θύελλα αντιδράσεων, επειδή συμπεριλαμβάνει κείμενα από το βιβλίο του Σάββα Ξηρού «Η μέρα εκείνη». «Για προσπάθεια δημιουργίας κλίματος συμπάθειας προς τον δολοφόνο με χρήματα του ελληνικού λαού» έκανε λόγο ο πρόεδρος της Ν.Δ. Κυριάκος Μητσοτάκης. Την ενόχλησή της εκφράζει και η πρεσβεία των ΗΠΑ. Ο Στ. Λιβαθινός αποφασίζει τη διακοπή της παράστασης. Την «κάθετη» διαφωνία του εκφράζει ο πρόεδρος του Δ.Σ., σκηνοθέτης Θανάσης Παπαγεωργίου. Τη θέση της διαχωρίζει η ηγεσία του ΥΠΠΟ (επί Αρ. Μπαλτά). Την τελευταία ημέρα των προγραμματισμένων παραστάσεων, η Πειραματική Σκηνή του «Εθνικού», ανέβασε δωρεάν την παράσταση. Εξω από το θέατρο, πραγματοποιήθηκε μαζική συγκέντρωση υπέρ της ελευθερίας της τέχνης.

● Εντάσεις και διαμαρτυρίες σημειώνονται έξω από το θέατρο «Αριστοτέλειον» στη Θεσσαλονίκη από μέλη παραθρησκευτικών οργανώσεων που επιχειρούν να διακόψουν τη, βασισμένη σε κείμενα του Πεσόα, παράσταση «Η ώρα του διαβόλου», με πρωταγωνιστές τους Γιώργο Χρανιώτη και Ευγενία Σαμαρά. Οι διαδηλωτές, κρατώντας σταυρούς και μαύρες σημαίες, έρχονται στα χέρια με τις αστυνομικές δυνάμεις και το επεισόδιο λήγει με τρεις προσαγωγές.

● Εργαζόμενοι του θεάτρου «Ακροπόλ» αποκαλύπτουν με ανακοίνωσή τους πως «παραθρησκευτικές οργανώσεις με σκοταδιστικές αντιλήψεις» έχουν επιτεθεί με μπογιές στην πρόσοψη και τη μαρκίζα του θεάτρου και σε αυτοκίνητα συντελεστών του κλασικού μιούζικαλ του Αντριου Λόιντ Βέμπερ «Jesus Christ Superstar». Μήνυση εις βάρος των συντελεστών της παράστασης καταθέτει ο μητροπολίτης Κυθήρων Σεραφείμ με κατηγορίες για κακόβουλη βλασφημία και καθύβριση θρησκεύματος. Την 1η Μαρτίου διοργανώνεται συγκέντρωση διαμαρτυρίας με σύνθημα «Ο φόβος δεν θα περάσει στην τέχνη».

● Η δημοσιογράφος του Mega Σάσα Σταμάτη, συνοδευόμενη από τέσσερις άνδρες («μπράβους» ειπώθηκε αργότερα), διακόπτει φωνάζοντας παράσταση του γνωστού stand up κωμικού Χριστόφορου Ζαραλίκου στο θέατρο «Καρέζη», επειδή διαφωνεί με σατιρική του παρλάτα για την προσφορά του επιχειρηματία Β. Μαρινάκη στους πλημμυροπαθείς της Μάνδρας. Ακολουθεί διαπληκτισμός με τους υπόλοιπους θεατές και τελικά οι ταραξίες αποχωρούν.

● Στην αίθουσα του Βασιλικού Θεάτρου την ώρα της παράστασης του έργου «Πυρκαγιές» του Λιβανοκαναδού Ουαζντί Μουαουάντ, τετραμελής ομάδα ανδρών που ήταν ανάμεσα στο κοινό, παρεμβαίνει καταγγέλλοντας την «εξύβριση των Θείων» από τον ρόλο που ενσάρκωνε ο Ορέστης Χαλκιάς. Οι τέσσερις επιτίθενται λεκτικά και στον ηθοποιό, η παράσταση διακόπτεται, οι υπόλοιποι θεατές αρχίζουν να διαπληκτίζονται με τους τέσσερις και καλείται η αστυνομία. Μία ώρα αργότερα στην ιστοσελίδα του ακροδεξιού «Ιερού Λόχου» αναρτάται σχετικό βίντεο και κείμενο που στοχοποιεί τη σκηνοθέτρια Ιώ Βουλγαράκη.

● «Στην προβολή της ταινίας Τζόκερ στο Αελλώ πριν λίγο, μετά από τηλ. υπαλλήλων του Υπουργείου Πολιτισμού που έβλεπαν την ταινία, ήρθαν 20 ΕΚΑΜιτες, μπήκαν μέσα με τα όπλα στον κ@λο, και βγάλαν έξω τα παιδιά κάτω των 18. Οσα ήταν με γονείς πήραν τα στοιχεία τους και τους πηγαίνουν για παραμέληση ανηλίκου». Αυτή ήταν η πρώτη ανάρτηση που προειδοποίησε κι αναστάτωσε τους χρήστες στα social media. Λίγο αργότερα η είδηση εξαπλώθηκε: η αστυνομία έκανε εφόδους σε σινεμά της Αθήνας που πρόβαλλαν την ταινία του Τοντ Φίλιπς, με πρωταγωνιστή τον Χοακίν Φοίνιξ, για να απομακρύνουν ανήλικους θεατές (η ταινία είχε σήμανση καταλληλότητας για άνω των 18) και να οδηγήσουν κάποιους από αυτούς στα αστυνομικά τμήματα, όπου κυριαρχούσαν εικόνες χάους με σοκαρισμένα παιδιά να κλαίνε και εξοργισμένους γονείς να διαμαρτύρονται.

Σχετικά με την έφοδο στο «Αελλώ», αξιωματικός υπηρεσίας στο Α.Τ. στην περιοχή ευθύνης που βρίσκεται ο κινηματογράφος επιβεβαίωνε στην «Εφ.Συν.» ότι η Αμεση Δράση δέχθηκε καταγγελία από υπαλλήλους του ΥΠΠΟ. Η νεοδιορισθείσα ακόμα τότε υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, με ανακοίνωσή της, διαψεύδει ότι έδωσε εντολή στις αστυνομικές αρχές να παρέμβουν. Δεν διευκρινίστηκε ποτέ ποιος ακριβώς είχε κινητοποιήσει τις αστυνομικές αρχές.

● «Σοκ! Δασκάλα έβαλε ταινία ερωτικού περιεχομένου σε 10χρονους μαθητές». Αυτή ήταν η είδηση που αναρτήθηκε σε ιστοσελίδα για να εξαπλωθεί σαν ίωση και σε άλλες ιστοσελίδες και σε κανάλια. Η (πολυβραβευμένη διεθνώς) 9λεπτη ταινία ήταν το «Αγόρια στο ντους» (2021) του Σουηδού Κρίστιαν Ζέτεμπεργκ, «η καίρια και τρυφερή απεικόνιση μιας πρώτης συζήτησης γύρω από τις έμφυλες ταυτότητες που όλα τα παιδιά από την αρχή της σχολικής τους ζωής θα έπρεπε ήδη να αποτελούν μέρος της». Και ήταν πράγματι αυτή που είχε επιλέξει η δασκάλα του δημοτικού σχολείου με τους κωδικούς που διαθέτουν οι εκπαιδευτικοί για να έχουν πρόσβαση στην πλατφόρμα CINEDU (πλατφόρμα streaming ταινιών για τα σχολεία, σχεδιασμένη για να συστήσει τον κινηματογράφο ως εκπαιδευτικό εργαλείο σε όλες τις μαθησιακές βαθμίδες). Πλην όμως ένα αθώο φιλί που αντάλλασσαν οι δύο ανήλικοι πρωταγωνιστές τάραξε, κατά τις τηλεοπτικές δηλώσεις του δικηγόρου Χάρη Κατσιβαρδά (δικηγόρου και του Η. Κασιδιάρη και μετέπειτα βουλευτή των «Σπαρτιατών»), ένα από τα αγόρια της τάξης που επιστρέφοντας σπίτι του «σε κακή ψυχολογική κατάσταση» αποκάλυψε στους γονείς του την αιτία. Τις επόμενες ημέρες γίνεται ένα τηλεοπτικό «πογκρόμ» εναντίον της δασκάλας, η οποία απομακρύνεται. Πέντε μήνες αργότερα η αρμόδια διεύθυνση πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης αποφαίνεται ότι όλα ήταν σύννομα και ότι δεν συντρέχει ο παραμικρός λόγος για πειθαρχική δίωξη της εκπαιδευτικού.

● Δεκαπέντε χρυσαυγίτες με καλυμμένα πρόσωπα εισβάλλουν σε έκθεση του Βορειομακεδόνα καλλιτέχνη Σεργκέι Αντρέεφσκι, σε χώρο του δημαρχείου Καλαμαριάς, τρομοκρατούν τους υπαλλήλους, βάζουν κόκκινες κορδέλες στην είσοδο απαγορεύοντας την πρόσβαση και μοιράζουν φυλλάδια με εθνικιστικό περιεχόμενο. Αργότερα δημοσιεύουν το «κατόρθωμά» τους στο διαδίκτυο.

● Στο γενικό προξενείο της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη πραγματοποιείται έκθεση του έργου «Neighborhood Guilt» («Η ενοχή της γειτονιάς») της εικαστικού Γεωργίας Λαλέ, που με κεντρικό άξονα την καταγγελία του οξυμένου φαινομένου των γυναικοκτονιών στην Ελλάδα, αναπαριστά την ελληνική σημαία φτιαγμένη από ροζ και κόκκινες λωρίδες που προέρχονται από κλινοσκεπάσματα κακοποιημένων γυναικών.

Η «ροζ σημαία» ερεθίζει τα αντανακλαστικά του Αντώνη Διαματάρη, τ. υφυπουργού Εξωτερικών στην κυβέρνηση Μητσοτάκη, εκδότη του «Εθνικού Κήρυκα» και μέλους του Δ.Σ. του Μουσείου της Ακρόπολης. Ακολουθεί από το βήμα της ελληνικής Βουλής ο πρόεδρος της Νίκης Δημήτρης Νατσιός, που καταγγέλλει απόπειρα «παραποίησης» της ελληνικής σημαίας και τελικά ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης σπεύδει να απαιτήσει την άμεση απομάκρυνση του έργου από την έκθεση. Η «ροζ σημαία» αποκαθηλώνεται αλλά οργισμένα posts γεμίζουν τα social media. Η τελευταία πράξη της ιστορίας γράφτηκε στις 8 Μαρτίου 2024, όταν ο νέος δήμαρχος Αθηναίων Χάρης Δούκας υποδέχτηκε τη Μέρα της Γυναίκας προβάλλοντας τη ροζ σημαία της Λαλέ σε ολόκληρη την πρόσοψη του δημαρχείου.

● Βίντεο από συναυλία του Πάνου Βλάχου καθώς ερμηνεύει τον σατιρικό στίχο «Μέσα σε ένα σάκο βάλτε, Αδωνι και Πορτοσάλτε» γίνεται viral και λόγος καβγά σε social media και τηλεοράσεις. Εντονα αντιδρούν υπουργός και δημοσιογράφος που κατηγορούν δημόσια τον τραγουδοποιό για «προτροπή σε φόνο». Ο Πορτοσάλτε απειλεί ότι θα προσφύγει με τη Δικαιοσύνη. Το θέμα απασχολεί τα ΜΜΕ μέρες και τελικά εκπνέει, με τον Βλάχο να αποφεύγει να ερμηνεύσει το τραγούδι στα επόμενα live του.

● Ο πρόεδρος της Νίκης Δημήτρης Νατσιός και πάλι, καταθέτει επίκαιρη ερώτηση προς τη Λίνα Μενδώνη καλώντας την «να προστατεύσει την πολιτιστική μας κληρονομιά» και να προβεί στις δέουσες ενέργειες κατά των ιδιοκτητών της εταιρείας Netflix για τη σκόπιμη παραποίηση ιστορικών στοιχείων της προσωπικότητας του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη σειρά «Αλέξανδρος, η δημιουργία ενός θεού».

Η σκηνή που μέχρι εκεί έχει συγκεντρώνει την μήνιν των ομόδοξων του κ. Νατσιού είναι αυτή που ο Αλέξανδρος φιλά τον Ηφαιστίωνα στο στόμα. «Το γεγονός αυτό δεν έχει καμία ιστορική βάση, αφού στην αρχαιότητα οι αρσενοκοίτες στερούνταν ακόμη και τα πολιτικά τους δικαιώματα, λόγω της ατιμωτικής τους συμπεριφοράς», λέει ο Νατσιός.

«Το υπουργείο Πολιτισμού δεν ασκεί λογοκρισία στην τέχνη… Η λογοκρισία καταλύει τη δημιουργία θέτοντας ζητήματα περιεχομένου και ουσίας. Αποτελεί ίδιον αυταρχικών καθεστώτων», απαντά αποστομωτικά από τη Βουλή η υπουργός Πολιτισμού.

● Το κόμμα της Νίκης και πάλι, διά του βουλευτή του Κομνηνού Δελβερούδη, επιτίθεται στην αφίσα του ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα κορμιά» της Ελίνας Ψύκου, χαρακτηρίζοντάς την «βλάσφημη» και, καταθέτοντας επίκαιρη ερώτηση στη Βουλή, απαιτεί να αποσυρθεί μαζί με το τρέιλερ του φιλμ. Ακροδεξιά τάγματα όπως ο περιβόητος «Ιερός Λόχος» και παραθρησκευτικές οργανώσεις λαμβάνουν το σήμα και εξαγγέλλουν συγκέντρωση έξω από το «Ολύμπιον» στις 12 Μαρτίου, ημέρα προβολής της ταινίας στο πλαίσιο του 26ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης.

Το ντοκιμαντέρ δεν έχει βέβαια τίποτα το… βλάσφημο: παρακολουθεί την ιστορία τριών γυναικών θίγοντας τα θέματα της άμβλωσης, της εξωσωματικής γονιμοποίησης και της ευθανασίας στη σύγχρονη Ευρώπη. Παρ’ όλα αυτά, ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος ζητά από τη γενική διευθύντρια του φεστιβάλ, Ελίζ Ζαλαντό, με πολυσέλιδη επιστολή του, να μην αναρτηθεί η αφίσα.

Υποδειγματική η απάντηση της κ. Ζαλαντό με τη στέρεη επιχειρηματολογία της Δημοκρατίας, αναπαράγεται σε όλα τα social media. Στις 12 Μαρτίου στην πρεμιέρα της ταινίας η αστυνομία αποφασίζει 12ωρη απαγόρευση των συναθροίσεων γεγονός που δεν αποτρέπει μεμονωμένα επεισόδια από ακροδεξιούς ή θρησκόληπτους. Ενα 24ωρο αργότερα ο μητροπολίτης Φιλόθεος παίρνει αποστάσεις από την πρώτη ανακοίνωσή του και δηλώνει ρητά πως όσοι συγκεντρώθηκαν στο «Ολύμπιον» «δεν ήταν πιστοί, ήταν μέλη ακροδεξιών οργανώσεων».