Το τέλος της ντροπής

«Ελάτε, ελάτε, χαλαρώστε…». Μια ολόκληρη γενιά μεγάλωσε αποστηθίζοντας αυτό το τσιτάτο. Από τον καλοπροαίρετο παιδίατρο μέχρι τον αφελή σύμβουλο ψυχικής υγείας, που σήμερα ποστάρει στο Ινσταγκραμ αμπελοφιλοσοφίες θετικής ψυχολογίας, το άγχος, οι φοβίες και γενικά κάθε είδους δυσκολίες αντιμετωπίζονταν για δεκαετίες ως προσωπικές παραξενιές ή ως αλλόκοτες ευαισθησίες κάποιων «απροσάρμοστων» που δεν έλεγαν να… μεγαλώσουν.

Κάπως έτσι εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες μεγάλωσαν σε ένα αόρατο τοξικό περιβάλλον, που αντί να λειτουργεί στοιχειωδώς προστατευτικά, καλλιεργούσε την ενοχή και το αίσθημα ντροπής και ανεπάρκειας. «Αν είναι τόσο απλό να είμαι καλά, τότε κάτι μάλλον δεν πάει καλά με μένα», ήταν ένα κατά τ’ άλλα πολύ λογικό συμπέρασμα για όλους όσοι εκτέθηκαν σ’ αυτή τη διεστραμμένη νοοτροπία. Τα μέσα ενημέρωσης εξακολουθούν, άμεσα ή έμμεσα, να τρομοκρατούν ήδη τρομοκρατημένους και φοβισμένους ανθρώπους με (υποτίθεται) διαφωτιστικά άρθρα που μας ενημερώνουν για το πόσο κακό κάνει το άγχος στην υγεία μας· άκου να δεις…

Αν έκανε ένα καλό η πανδημία ήταν ότι απενοχοποίησε τα ζητήματα ψυχικής υγείας. Η συλλογική δυσφορία έδωσε χώρο για να ειπωθεί το (έως τότε) ανείπωτο: it’s ok not to be ok (είναι οk να μην είσαι οk). Επιτέλους μπορούσαμε να είμαστε χάλια, χωρίς να χρειάζεται να απολογηθούμε σε κανέναν. Το να μπορεί να νικηθεί η ντροπή δεν είναι ένα καθόλου ασήμαντο κέρδος. «Η ντροπή μπορεί να απειλήσει και τα τρία θεμέλια πάνω στα οποία οικοδομείται το αίσθημα συνοχής της ταυτότητας του ανθρώπου, δηλαδή την αυτοεκτίμηση, τον συναισθηματικό δεσμό με τα δικά του πρόσωπα και το αίσθημα ότι ο ίδιος ανήκει σε μια κοινότητα ανθρώπων», σημειώνει η ψυχίατρος Κατερίνα Μάτσα. Στον απόηχο μιας νέας απενοχοποιητικής κουλτούρας, που περισσότερο συμπαραστέκεται και απελευθερώνει και λιγότερο ντροπιάζει (ή τρομάζει), έχουμε μια νέα γενιά συγγραφέων, γιατρών κατά κύριο λόγο, που δοκιμάζει να μιλήσει για όλα αυτά με έναν καινούργιο τρόπο. Η ολιστική ψυχίατρος Ελεν Βόρα (φωτ.) συγκαταλέγεται σίγουρα στις νέες φωνές που επιλέγουν την επιστήμη και κάθε πιθανή νέα πηγή βοήθειας, που πάει την ιστορία της ανακούφισης από το ψυχικό άλγος λίγο πιο πέρα από το «χαλάρωσε, αδελφέ». Στο βιβλίο της «Ανατομία του άγχους» (εκδ. Διόπτρα) η Αμερικανίδα γιατρός διαχωρίζει το τεχνητό από το πραγματικό άγχος και προτείνει εφαρμόσιμες στρατηγικές, κυρίως για την αντιμετώπιση του πρώτου μέσα από βασικές αλλαγές στον τρόπο ζωής. Οχι ότι τα κεφάλαια για το πραγματικό άγχος δεν έχουν ενδιαφέρον. Απλά εκεί, κανένα βιβλίο δεν μπορεί να προσφέρει πραγματική βοήθεια. Αντίθετα, μπορεί να λειτουργήσει κι αυτό ως ένα επιπλέον προσωρινό παυσίπονο, που με μαθηματική ακρίβεια θα οδηγήσει σε ένα ακόμη σπιράλ ματαίωσης.