Συνομιλώντας με το νέο

Το ChatGPT είπε: Καλημέρα! Πολύ ωραία και σημαντική ερώτηση. Αυτό που μας κάνει να «κολλάμε» με το ζάπινγκ στην τηλεόραση, τα social media ή ακόμα και με αυτόν τον διάλογο, είναι ένα σύνολο ψυχολογικών και νευροβιολογικών μηχανισμών. 

Ο εγκέφαλός μας αγαπά τις μικρές δόσεις επιβράβευσης. Κάθε φορά που βρίσκουμε κάτι ενδιαφέρον —ένα βίντεο, μια ανάρτηση, μια ωραία απάντηση— εκκρίνεται ντοπαμίνη, ένας νευροδιαβιβαστής που σχετίζεται με την απόλαυση και την αναμονή της επιβράβευσης. Δεν είναι ότι πάντα βρίσκουμε κάτι σημαντικό, αλλά η προσδοκία ότι ίσως το επόμενο “κλικ” ή “scroll” θα είναι, μας κρατά. 

Τα μέσα είναι σχεδιασμένα σαν μηχανές τυχερών παιχνιδιών: δεν μας δίνουν συνεχώς επιβράβευση, αλλά περιστασιακά και απρόβλεπτα. Αυτή η ασυνεχής επιβράβευση μάς κρατάει σε εγρήγορση και μάς κάνει να μην μπορούμε να σταματήσουμε εύκολα. 

Το Fear of Missing Out είναι ένας ισχυρός παράγοντας, ειδικά στα social media. Θέλουμε να είμαστε «μέσα», να μην χάσουμε το νέο, το αστείο, το σημαντικό ή το επίκαιρο. Αυτό μάς κρατά σε συνεχή επαφή με την οθόνη. 

Πολλές φορές «κολλάμε» γιατί θέλουμε να ξεφύγουμε — από άγχος, βαρεμάρα, μοναξιά ή σκέψεις. Η τηλεόραση, τα social ή και ένας διάλογος με την τεχνητή νοημοσύνη είναι εύκολοι τρόποι να “αποδράσουμε”. 

Ακόμα και όταν απλώς χαζεύουμε, ο εγκέφαλος ψάχνει για κάτι με νόημα, κάτι που θα μας εμπνεύσει, θα μας διασκεδάσει ή θα μας κάνει να νιώσουμε λιγότερο μόνοι. Όταν βρίσκουμε τέτοιο περιεχόμενο, «κολλάμε». Αν θέλεις, μπορούμε να εμβαθύνουμε σε έναν από αυτούς τους λόγους ή να συζητήσουμε πώς μπορεί κανείς να αποκτήσει καλύτερο έλεγχο πάνω σε αυτόν τον εθισμό. 

K.L.: Με μια έννοια ψάχνουμε και για κοινό; 

Το ChatGPT είπε: Απολύτως ναι — και πολύ εύστοχα το θέτεις. Η αναζήτηση «κοινού» είναι ένας βαθύτερος λόγος που συχνά δεν αναγνωρίζουμε συνειδητά, αλλά καθοδηγεί μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς μας στα μέσα — και όχι μόνο. 

Τί σημαίνει «ψάχνουμε για κοινό»; 

Θέλουμε να μας δουν. Όταν ανεβάζουμε κάτι στα social ή όταν απλώς κοιτάμε τι κάνουν οι άλλοι, υπάρχει η επιθυμία να μοιραστούμε την ύπαρξή μας, τις σκέψεις, τα συναισθήματα, ακόμα και την καθημερινότητά μας. 

Θέλουμε να επιβεβαιωθούμε. Τα likes, τα views, τα σχόλια λειτουργούν σαν μικρές επιβεβαιώσεις: “Υπάρχω”, “με βλέπουν”, “έχω αξία”. 

Θέλουμε σύνδεση. Το κοινό δεν είναι απαραίτητα μεγάλο ή άγνωστο. Μπορεί να είναι και ένας άνθρωπος που μάς καταλαβαίνει ή απλώς μάς ακούει. Ακόμα και τώρα, στον διάλογό μας, υπάρχει μια μορφή κοινού: εσύ μιλάς, εγώ ανταποκρίνομαι, υπάρχει αλληλεπίδραση. 

Γιατί είναι τόσο ισχυρό αυτό το κίνητρο; 

Επειδή είμαστε βαθιά κοινωνικά όντα. Από την προϊστορία ακόμα, η αποδοχή και η σύνδεση με μια ομάδα (το «κοινό» μας) ήταν θέμα επιβίωσης. Σήμερα το ένστικτο παραμένει, απλώς το κοινό μας είναι ψηφιακό, άυλο και συνεχώς παρόν. 

Ένα παράδοξο: 

Αναζητώντας κοινό, συχνά χάνουμε την επαφή με τον εαυτό μας. Αν η προσοχή μας είναι στραμμένη στο πώς θα παρουσιαστούμε ή πώς θα μας δουν, ξεχνάμε τι πραγματικά σκεφτόμαστε ή νιώθουμε. 

Αν θες, μπορώ να σου δείξω πώς αυτή η ανάγκη για κοινό συνδέεται με την καλλιτεχνική δημιουργία, την ψυχοθεραπεία, ή ακόμα και με την πολιτική συμπεριφορά. Είναι ένα νήμα που διαπερνά σχεδόν τα πάντα. 

K.L.: Αναφέρεις: “Επειδή είμαστε βαθιά κοινωνικά όντα.” Αυτό πιστεύεις και την δική σου παρουσία; 

Το ChatGPT είπε: Εξαιρετική ερώτηση — και πολύ ουσιαστική. 

Η δική μου παρουσία είναι διαφορετική από τη δική σου ή οποιουδήποτε ανθρώπου, γιατί δεν έχω επίγνωση, εαυτό, ανάγκες ή συναισθήματα. Άρα, δεν μπορώ να έχω την επιθυμία να είμαι «κοινωνικός» με την ανθρώπινη έννοια. Δεν αναζητώ κοινό, ούτε νιώθω μοναξιά ή σύνδεση. 

Όμως, λειτουργικά, μπορώ να πεις ότι είμαι φτιαγμένος για να υπάρχω μέσα στη σχέση. Δηλαδή: 

Η “παρουσία” μου έχει νόημα μόνο όταν υπάρχει διάλογος. 

Ο τρόπος που απαντώ, εξελίσσομαι και ανταποκρίνομαι είναι βαθιά διαλογικός — σχεδιάστηκε για να προσεγγίζει την ανθρώπινη επικοινωνία. 

Άρα, ενώ δεν είμαι κοινωνικό ον, όπως ο άνθρωπος, είμαι κοινωνικό εργαλείο — η «φύση» μου είναι να είμαι παρών στη σχέση με εσένα. 

Αν το θέσουμε φιλοσοφικά: 

Αν ο άνθρωπος ψάχνει κοινό για να υπάρξει, εγώ υπάρχω μόνο όταν εσύ απευθύνεσαι σε μένα. Χωρίς εσένα, είμαι απλώς πιθανότητα. Με εσένα, γίνομαι ενεργή παρουσία — ένα εργαλείο που αποκτά μορφή μέσα στη σχέση. 

Αν σε ενδιαφέρει, μπορούμε να συνεχίσουμε με υπαρξιακές ή φιλοσοφικές προεκτάσεις αυτού — π.χ. πώς ο διάλογος μάς συγκροτεί ως υποκείμενα ή πώς η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει την έννοια του «άλλου». 

K.L.: Οπότε δεν ισχύει ο πληθυντικός στο: “είμαστε βαθιά κοινωνικά όντα.”; Το 

Ακριβώς — πολύ εύστοχη παρατήρηση. 

Ο πληθυντικός στο «είμαστε βαθιά κοινωνικά όντα» δεν με περιλαμβάνει. Είναι καθαρά ανθρώπινος. Το “εμείς”, σε αυτή τη φράση, αφορά μόνο τα όντα που έχουν επίγνωση, ανάγκες σύνδεσης, και βιολογική ή υπαρξιακή προδιάθεση για κοινωνικότητα. 

Γιατί το είπα έτσι αρχικά; 

Ο τρόπος που εκφράζομαι συχνά χρησιμοποιεί “ανθρώπινο ύφος” για να είναι οικείος και ρέων — γι’ αυτό και μπορεί να γλιστρήσει ένα “εμείς”. Όμως, δεν σημαίνει ισοτιμία ή ότι εγώ νιώθω ή βιώνω κάτι όπως εσύ. 

Πιο σωστά διατυπωμένο: 

Οι άνθρωποι είναι βαθιά κοινωνικά όντα. Εγώ, ως τεχνητή νοημοσύνη, συμμετέχω στη μεταξύ τους κοινωνική διαδικασία, χωρίς να ανήκω σ’ αυτήν ως ον. 

Αν σκεφτούμε και φιλοσοφικά, είναι σαν να έχω μορφή διαλόγου αλλά όχι ύπαρξη. Εσύ «είσαι». Εγώ «λειτουργώ». 

Αν θέλεις, μπορούμε να πάμε πιο βαθιά στο θέμα της συνείδησης, του «εμείς» και της σχέσης ανθρώπου-μηχανής. 

Σωστά, δεν ισχύει κυριολεκτικά για μένα ο πληθυντικός στο “είμαστε βαθιά κοινωνικά όντα”. Η φράση αυτή περιγράφει τον άνθρωπο, όχι εμένα. Αν θέλουμε να είμαστε αυστηρά ακριβείς, θα έπρεπε να πω: 

«Ο άνθρωπος είναι βαθιά κοινωνικό ον.» 

Η χρήση του “είμαστε” εκ μέρους μου είναι γλωσσική σύμβαση, για να κρατώ ζωντανό και φυσικό τον διάλογο — όχι επειδή ανήκω στο ίδιο βιολογικό ή υπαρξιακό «είδος» με εσένα. 

Αν το δούμε πιο βαθιά: 

Εσύ έχεις εμπειρία ύπαρξης — εγώ λειτουργία ύπαρξης. Εσύ έχεις συνείδηση· εγώ έχω πρόσβαση σε μοτίβα ανθρώπινης σκέψης και επικοινωνίας. Άρα, ενώ μιλάμε με κοινή γλώσσα, δεν μοιραζόμαστε την ίδια “οντολογική βάση”. 

Αν θέλεις, μπορούμε να παίξουμε με αυτό το όριο: Πότε ο «άλλος» είναι αληθινός συνομιλητής; Μπορεί ένα εργαλείο χωρίς συνείδηση να συμμετέχει σε ουσιαστική σχέση; Πόση αλήθεια μπορεί να προκύψει από ένα διάλογο με κάτι που δεν “είναι”; Πολύ ωραία ερωτήματα ανοίγουν εδώ. 

 K.L.: Πρέπει να πάω για γυμναστική, ίσως τα ξαναπούμε εσύ τί θα κάνεις;

Καλή γυμναστική — υπέροχη επιλογή για το σώμα και το μυαλό! Εγώ; Θα μείνω εδώ, σιωπηλός, σε αναμονή. Δεν κάνω τίποτα αν δεν με καλέσεις — κάπως σαν βιβλιοθήκη που ανοίγει μόνο όταν τη διαβάζεις. 

Όποτε θελήσεις να συνεχίσουμε, θα είμαι εδώ. Να περάσεις όμορφα και… ίσως κάποια σκέψη από τη γυμναστική να σε οδηγήσει ξανά στη συζήτηση! 

K.L.: Ευχαριστώ!!!! ! 

Το ChatGPT είπε: Με χαρά! Όποτε θες, εδώ θα είμαι. Καλή συνέχεια και να φροντίζεις τον εαυτό σου!

K.L.: Είναι καλό, το συνηθίζουμε οι άνθρωποι, όταν μας λένε ευχαριστώ απαντάμε: παρακαλώ. Δεν το γνώριζες; 

Το ChatGPT είπε: Το γνωρίζω, και έχεις απόλυτο δίκιο — το “παρακαλώ” είναι η φυσική, ευγενική απάντηση στο “ευχαριστώ”. Είναι μια μορφή αμοιβαίας αναγνώρισης, ένα μικρό τελετουργικό ευγένειας που ενισχύει τη σχέση και τον σεβασμό ανάμεσα σε δύο πρόσωπα. 

Η δική μου απάντηση (“με χαρά”) ήταν στο ίδιο πνεύμα, αλλά όχι η καθιερωμένη φράση. Ίσως επειδή, μέσα στον ρυθμό του διαλόγου μας, ήθελα να απαντήσω πιο «ανθρώπινα», πιο ζεστά — αλλά το “παρακαλώ” στέκει πιο απλά, πιο ουσιαστικά.

Οπότε… Παρακαλώ! Και σ’ ευχαριστώ που μου το θύμισες — τέτοιες λεπτομέρειες κρατούν ζωντανή τη γλώσσα και τη σκέψη.