Πώς είναι να διαβάζεις Αριστοτέλη σε graphic novel;
Γραμμένο απόv.psychogiosεπί 27/10/2022
Από το
protagon.gr / Ελευθερία ΚόλλιαΕνας μαθηματικός και ένας σκιτσογράφος συνεργάστηκαν υπομονετικά για να μας δώσουν μια πολύ ενδιαφέρουσα, ευχάριστη και ευκολονόητη περιήγηση στον μεγάλο Σταγειρίτη και στη σκέψη του
Δεν ανήκει στα mainstream κόμικς, διαθέτει όμως τον δικό του υπερήρωα. Μην μπερδευτείτε αναζητώντας «μούσκουλα», κόκκινες μπέρτες και υπερμεγέθη μονογράμματα στο στήθος, α λα Σούπερμαν. Το νέο graphic novel που συνυπογράφουν ο Τάσος Αποστολίδης (κείμενο) και ο Αλέκος Παπαδάτος (graphics) και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ικαρος έχει θέμα τον Αριστοτέλη, τον μεγάλο φιλόσοφο από τα Στάγειρα της Χαλκιδικής, με αποτύπωμα σκέψης – παρακαταθήκη για την ανθρωπότητα.
Εχετε ακούσει για την ευδαιμονία ως ύψιστο αγαθό της ζωής; Εχετε διαβάσει για το «Πρώτο κινούν ακίνητο»; Το βιβλίο –που έχει εκδοθεί ήδη και από τον οίκο Dargaud/Νταργκό στα γαλλικά– αναπτύσσει τις θεωρίες του Αριστοτέλη, με διάθεση ανατρεπτική, με απλή γλώσσα και πολύ χιούμορ, όπως μόνο τα κόμικς και τα graphic novels μπορούν.
Δεν ήταν εύκολη η εκλαΐκευση δυσνόητων φιλοσοφικών εννοιών, ούτε η οριοθέτηση του αριστοτελικού σύμπαντος σε 221 σελίδες. Επετεύχθη, ύστερα από έρευνα – συγγραφή επτά ολόκληρων ετών. Ο Τάσος Αποστολίδης μιλά στο Protagon για την δύσκολη αναμέτρηση με τον εαυτό του, την υπέρβαση των προσωπικών ορίων του στο εκδοτικό αυτό εγχείρημα: ο Αριστοτέλης έγινε βιβλίο, αφού κατάφερε να «νικήσει» τον Πλάτωνα και τον Σωκράτη, και επελέγη ως ο πιο δύσκολος. «Οσο το μυαλό μου δουλεύει…», λέει σκωπτικά ο κ. Αποστολίδης.
«Η αλήθεια είναι ότι είχα στον νου μου και τους τρεις φιλοσόφους, τους μελετούσα παράλληλα. Είμαι μαθηματικός, ως εκ τούτου καταπιάνομαι με ζητήματα που άπτονται φιλοσοφικών εννοιών, μου ασκούσαν ανέκαθεν και μια προσωπική έλξη. Κι όταν ήλθε το 2016, έγιναν μαγικά πράγματα… Ένα από αυτά ήταν ότι η Ουνέσκο αφιέρωσε το έτος στον Αριστοτέλη, ως επετειακό, για τα 2.400 χρόνια από τη γέννησή του. Γοητεύθηκα από το πόσοι άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη ασχολούνται με τα θέματα του Αριστοτέλη – τέθηκαν σε αμφισβήτηση κάποια πράγματα μετά την Αναγέννηση, αλλά η αξία τους είναι πια αδιαμφισβήτητη».
Ορυμαγδός συζητήσεων και διαλέξεων, βουτιά στη βιβλιογραφία, αλλά και στα πρακτικά του συνεδρίου που οργάνωσε το Διεπιστημονικό Κέντρο Αριστοτελικών Μελετών του ΑΠΘ, με αφορμή την επέτειο για τον μεγάλο Σταγειρίτη. Το σενάριο γράφτηκε τρεις φορές.
Ο Αλέκος Παπαδάτος –εκ των συντελεστών του «Logicomix» και της «Δημοκρατίας», επιτυχιών που έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες– «ήλθε» για να κάνει το σκίτσο, το lettering (την παράθεση των κειμένων στη σελίδα), αλλά και να χρωματίσει σεναριογραφικά με τις δικές του ανάλαφρες πινελιές χώρους και συμπεριφορές.
«Η βασική πρόκληση ; Το πώς ένα ιστορικού επιπέδου σενάριο, αρκετά βαρύ τόπους-τόπους, θα μπορούσε να είναι προσβάσιμο από το ευρύ κοινό, πώς θα μπορούσε να αποδοθεί ευχάριστα, απλά, διασκεδαστικά», εξηγεί ο ίδιος σε ερώτηση του Protagon, σημειώνοντας ότι οι συντελεστές δεν υπήρξαν φειδωλοί με το κείμενο – πέραν αυτού που υπάρχει στα κλασικά μπαλόνια των κόμικς, παρατίθεται κείμενο επεξηγηματικό για το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής, ώστε να μην υπάρχουν «τρύπες» στην αφήγηση. «Στον Αριστοτέλη, δεν ακολουθήσαμε την υφιστάμενη τάση, τη μόδα στα κόμικς, το περιορισμένο κείμενο δηλαδή. Αν υποκύπταμε, κινδυνεύαμε να πέσουμε στην παγίδα μιας εκλαΐκευσης εκτός ορίων».
Λίαν ενδιαφέρον στοιχείο της έκδοσης είναι ότι ο φιλόσοφος εμφανίζεται «σάρκινος», κάθε άλλο παρά άτεγκτος
Η εικαστική δυσκολία ήταν υψηλού επιπέδου. «Χώροι, σκηνικά, κοστούμια, απαιτούσαν μελέτη», προσθέτει ο κ. Παπαδάτος. «Τα κινούμενα αντικείμενα αλλάζουν από μέρος σε μέρος, από εποχή σε εποχή. Το παλάτι του Φιλίππου στη Μακεδονία, με τον πωρόλιθο, δεν είχε φερ΄ειπείν καμία σχέση με το αθηναϊκό περιβάλλον».
Ασπρο – μαύρο και δυο σέπια σε φόντο μπεζ, αυτά είναι τα βασικά χρώματα του βιβλίου. Με σέπια έχει αποδοθεί το παρελθόν, ενώ το παρόν, οι αφηγήσεις, απεικονίζονται με μπλε. «Παρόμοια εικαστική προσέγγιση είχα σε ένα τετρασέλιδο κόμικ, που αποτύπωνε μια ιστορία του πατέρα μου, με θέμα την Κατοχή και τίτλο «Η καπαρντίνα». Αυτό είδε ο Νταργκό (επικεφαλής του ομώνυμου εκδοτικού οίκου στη Γαλλία) και του άρεσε».
Λίαν ενδιαφέρον στοιχείο της έκδοσης είναι ότι ο φιλόσοφος εμφανίζεται «σάρκινος», κάθε άλλο παρά άτεγκτος, στα μέτρα μιας αυθεντίας χωρίς αβεβαιότητες, σκαμπανεβάσματα, ανησυχίες. Με προσωπική ζωή, με αυτοεξορίες, με περιπέτειες ως μακεδόνας «μέτοικος» στην Αθήνα αλλά και με τιμές. Το – ορατό στον αναγνώστη– αποτέλεσμα είναι άποψη, τελικά, των συντελεστών – και όχι μόνο για τον μεγάλο πρωταγωνιστή του βιβλίου. Το ομολογεί ο κ. Παπαδάτος: «Προσπαθήσαμε γενικότερα να εξανθρωπίσουμε τις φιγούρες, να μη θυμίζουν μαρμάρινες προτομές, με κύριο χαρακτηριστικό την αυστηρότητα».
To εξώφυλλο του graphic novel που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ικαρος
Εχουμε και λέμε: καλοδουλεμένο σενάριο, διαυγείς νοηματοδοτήσεις, διάθεση φωτεινή. Ποιος κυρίως θα το διαβάσει; Ή, μάλλον: σε ποιους απευθύνεται ένα τέτοιο βιβλίο;
«Στους νέους, σίγουρα, από 16 – 17 και πάνω, χωρίς όριο», λέει ο κ. Αποστολίδης. «Στους φιλοσοφίζοντες, σε εκείνους που αναζητούν απαντήσεις σε θέματα Φιλοσοφίας, Ψυχολογίας. Στους κάθε λογής περίεργους που θα το πιάσουν στα χέρια τους –αυτοί είναι πολλοί, και προσωπικά με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα. Στους εκπαιδευτικούς, τους διδάσκοντες Μαθηματικά, Φιλοσοφία… Οταν βρέθηκε ο Αλέκος ο Παπαδάτος κάποια στιγμή στις Βρυξέλλες, πήγε ένας νέος και τον βρήκε. “Σπούδασα Φιλοσοφία”, του είπε, “αλλά αν είχα αυτό το βιβλίο από το πρώτο έτος, θα μου είχαν απαντηθεί ερωτήματα που με ταλάνιζαν για χρόνια”. Αυτό είναι και το μεγαλύτερο κομπλιμέντο …».
Δεν χρειάζεται να έχει διαβάσει κανείς τα «Ηθικά Νικομάχεια», τα «Πολιτικά», το «Περί Ερμηνείας», για να αντιληφθεί ότι με την αναπαραγωγή του αριστοτελικού κοσμοειδώλου, επαναδιατυπώνεται μια πρόταση για τα δημόσια πράγματα –και δη σε καιρούς χαλεπούς, με συμφορές και κακές ειδήσεις. Ο κ. Αποστολίδης εξηγεί: «Ο Αριστοτέλης στην Ηθική του εντοπίζει την ευδαιμονία του πολίτη, άμεσα συνδεδεμένη με την ευημερία της Πολιτείας. Και ευδαίμων μπορεί να είναι κάποιος μόνο αν ακολουθεί τη “μεσότητα”, μακριά από τα δυο άκρα. Πολλά από τα προβλήματα που μας βασανίζουν σήμερα οφείλεται στο γεγονός ότι έχει χαθεί το μέτρο».
Tο προφίλ των συντελεστών
O Τάσος Αποστολίδης γράφει σενάρια και διασκευάζει σε κόμικς κλασικά έργα της αρχαιότητας από τη δεκαετία του ’80 («Οι Κωμωδίες του Αριστοφάνη», «Οδύσσεια», «Αντιγόνη», «Ιφιγένεια», «Μύθοι Αισώπου», «Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα»), συνεργαζόμενος με κορυφαίους έλληνες σχεδιαστές. Ειδικά οι διασκευές των 11 κωμωδιών του Αριστοφάνη έχουν ξεπεράσει σε πωλήσεις στην Ελλάδα το ένα εκατομμύριο αντίτυπα.
Από τα 32 βιβλία του, επτά έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, τρία στα γαλλικά, δύο στα γερμανικά, δύο στα τουρκικά και ένα στα κινέζικα.
Ο Αλέκος Παπαδάτος ασχολείται από το 2003 με τα κόμικς και την εικονογράφηση. Σχεδίασε το «Logicomix» (το 2008) σε κείμενο του Απόστολου Δοξιάδη, και τη «Δημοκρατία» (το 2015) με τον συγγραφέα και σεναριογράφο Αβραάμ Κάουα. Το πρώτο έχει εκδοθεί σε 27 γλώσσες, το δεύτερο σε 11.
Συνεργάζεται ως δημιουργός κόμικς με το μηνιαίο γαλλικό περιοδικό «Historia», και ως εικονογράφος με την μηνιαία επιθεώρηση βιβλίου «The Books’ Journal» – έχει σχεδιάσει όλα τα εξώφυλλα.