Πολλοί βλέπουν — ελάχιστοι μιλούν: Το αόρατο έγκλημα στις εφηβικές παρέες

Πολλοί άνθρωποι έχουν ξυπνήσει τρομαγμένοι από το ίδιο όνειρο: να στέκονται γυμνοί μπροστά σε ένα πλήθος, εκτεθειμένοι σε κάθε βλέμμα.

Στο παραμύθι του Hans Christian Andersen (1873) «Τα καινούργια ρούχα του βασιλιά», ο βασιλιάς στέκεται γυμνός ενώπιον των υπηκόων του, πιστεύοντας ότι φορά ένα ένδυμα μοναδικής ομορφιάς. Η αφήγηση σταματά όταν ένα παιδί φωνάζει την αλήθεια: «Ο βασιλιάς είναι γυμνός!».

Όμως κανείς δεν αναρωτήθηκε πώς ένιωσε ο ίδιος τις μέρες που ακολούθησαν, γνωρίζοντας ότι στάθηκε μπροστά στον κόσμο στην πιο ευάλωτη κατάσταση που μπορεί να βιώσει ένας άνθρωπος.

Και πώς θα αισθανόταν αν η σκηνή αυτή είχε βιντεοσκοπηθεί ή φωτογραφηθεί, ώστε να μπορεί να την ξαναδεί κάθε μάτι, ξανά και ξανά;

Οι συνέπειες μιας τέτοιας έκθεσης είναι συντριπτικές — και ακόμη πιο βαριές όταν στη θέση του εκτιθέμενου βρίσκεται ένας έφηβος, του οποίου οι πιο ιδιωτικές στιγμές γίνονται αντικείμενο διακίνησης.

Δεν υπάρχει τρόπος να σβηστεί ό,τι έχει ήδη μοιραστεί, ούτε να διαγραφεί από τα μάτια όσων το έχουν δει. Η επιστροφή του εφήβου στην πρότερη αίσθηση ασφάλειας είναι εξαιρετικά δύσκολη και απαιτεί χρόνο, στήριξη και κατανόηση.

Πρόσφατα, η σύλληψη ενός 15χρονου από όμορο νομό, με μεγάλο όγκο υλικού που περιείχε ιδιωτικές στιγμές συνομηλίκων του, ανέδειξε πόσο βαθιά έχει ριζώσει αυτό το φαινόμενο και πόσο μικρές μπορεί να είναι οι ηλικίες των εμπλεκομένων.

Το ίδιο φαινόμενο καταγράφεται και στη Βέροια, όπου έχουν σημειωθεί περιστατικά διακίνησης παρόμοιου υλικού ακόμη και από παιδιά μόλις 14 ετών.

Και, όπως στο παραμύθι, πολλοί βλέπουν — αλλά ελάχιστοι μιλούν.

Πίσω από τη διακίνηση ιδιωτικών στιγμών εφήβων κρύβονται σκοποί που ξεπερνούν κατά πολύ την επιπολαιότητα ή την «πλάκα». Συχνά, η αρχική διάδοση γίνεται για τη γελοιοποίηση του προσώπου που εμφανίζεται, όμως οι συνέπειες δεν σταματούν εκεί.

Σε αρκετές περιπτώσεις, το υλικό χρησιμοποιείται:

• Για εκβιασμό, με απειλές δημοσιοποίησης ώστε να αποσπαστούν χρήματα, πρόσθετο υλικό ή άλλες παροχές από το θύμα.

• Για οικονομικό όφελος, μέσα από πώληση ή ανταλλαγή του σε διαδικτυακές ομάδες.

• Για σεξουαλική εκμετάλλευση, με ένταξη σε δίκτυα που διακινούν υλικό παιδικής πορνογραφίας.

Πρόκειται για πράξεις με σοβαρές ποινικές συνέπειες, ανεξάρτητα από το αν η αρχική διάδοση έγινε «για αστείο» ή με τη συναίνεση του θύματος.

Και το ψυχολογικό βάρος για τον έφηβο που βλέπει τη ζωή του να εκτίθεται και να γίνεται αντικείμενο συναλλαγής είναι βαρύ.

Οι ψυχολογικές συνέπειες για τον έφηβο που βλέπει τις ιδιωτικές του στιγμές να διακινούνται είναι βαθιές και συχνά μακροχρόνιες.

Τα συναισθήματα είναι συντριπτικά:

• Ντροπή για κάτι που μπορεί να έγινε σε μια στιγμή εμπιστοσύνης.

• Ενοχές που δεν του αναλογούν, καθώς συχνά εσωτερικεύει την ευθύνη για κάτι που του συνέβη.

• Φόβος για το ποιος έχει δει το υλικό και τι μπορεί να κάνει με αυτό.

• Αίσθηση απομόνωσης, καθώς απομακρύνεται από φίλους ή αποφεύγει το σχολείο για να γλιτώσει τα βλέμματα και τα σχόλια.

• Διαρκές άγχος ότι η εικόνα ή το βίντεο μπορεί να εμφανιστεί ξανά, ακόμη και χρόνια αργότερα.

Σε πολλές περιπτώσεις, η πίεση αυτή οδηγεί σε κατάθλιψη, υψηλά επίπεδα άγχους, αίσθηση απώλειας ελέγχου, απόσυρση από την κοινωνική ζωή ή και αυτοκαταστροφικές σκέψεις.

Και το πιο επικίνδυνο είναι ότι συχνά ο έφηβος επιλέγει τη σιωπή, φοβούμενος την κριτική ή τον στιγματισμό — ακριβώς τη στιγμή που έχει μεγαλύτερη ανάγκη για στήριξη.

Η διακίνηση ιδιωτικών στιγμών εφήβων δεν είναι αστείο, ούτε «δοκιμασία της ηλικίας». Είναι μια πράξη που μπορεί να τραυματίσει βαθιά την ψυχή ενός παιδιού και να αφήσει πληγές που διαρκούν χρόνια.

Οι έφηβοι χρειάζεται να εκπαιδευτούν ώστε να μην γίνονται ποτέ κοινωνοί τέτοιου υλικού.

Αν τους αποσταλεί —είτε προσωπικά είτε σε ομάδα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης— η υπεύθυνη στάση είναι να το διαγράφουν άμεσα και να ενημερώνουν έναν ενήλικα που εμπιστεύονται ή τις αρμόδιες αρχές. Η αναπαραγωγή ή ακόμη και η απλή κατοχή τέτοιου υλικού δεν είναι «αθώα πράξη»· αποτελεί συμμετοχή σε παραβίαση ιδιωτικότητας και, σε πολλές περιπτώσεις, ποινικό αδίκημα.

Οι γονείς χρειάζεται να μιλήσουν ανοιχτά με τα παιδιά τους, να τα ακούσουν χωρίς επικρίσεις και να τους δώσουν την ασφάλεια ότι μπορούν να μοιραστούν ό,τι τους συμβαίνει.

Τα σχολεία οφείλουν να εντάξουν την πρόληψη και την ενημέρωση για την ψηφιακή ασφάλεια στον πυρήνα της εκπαίδευσης.

Οι τοπικές κοινωνίες και οι αρχές πρέπει να αντιμετωπίζουν τέτοια περιστατικά με αποφασιστικότητα και ταχύτητα, έχοντας στο επίκεντρο την προστασία και την υποστήριξη των θυμάτων.

Και, όπως στο παραμύθι του Άντερσεν, κάποιος πρέπει να έχει το θάρρος να μιλήσει.

Αυτή τη φορά, όμως, η αλήθεια δεν θα αποκαλύψει μόνο μια ψευδαίσθηση — μπορεί να προστατεύσει ζωές.