Ο υπερτουρισμός βλάπτει σοβαρά τη χώρα

Ρεκόρ αναμένεται να πιάσει ο τουρισμός στην Ελλάδα τα επόμενα δύο χρόνια παρά τη μέτρια απόδοση που φαίνεται να έχει την φετινή χρονιά. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις ειδικών του κλάδου οι αφίξεις στην Ελλάδα αναμένεται σύντομα να φτάσουν τους 40 εκατομμύρια τουρίστες ετησίως, πιάνοντας έτσι ιστορικό υψηλό. Όμως αυτού του τύπου η αύξηση πάει χέρι-χέρι και με άλλα ρεκόρ όπως για παράδειγμα αυτό της αύξησης των ενοικίων που έχει αγγίξει το 52% μόλις μέσα σε μια πενταετία ή εκείνο της αύξησης των εξώσεων και βέβαια ρεκόρ θα πιάσει και η αύξηση των τιμών πώλησης των ακινήτων που έτσι κι αλλιώς για τους περισσότερους αποτελούν άπιαστο όνειρο. Κάπως έτσι η «βαριά βιομηχανία» της χώρας αφήνει τα δικά της «απόβλητα» που έχουν βαρύτατες επιπτώσεις στην κοινωνία.

Καταρχάς, η τεράστια αύξηση των κατοικιών που δίνονται πλέον αποκλειστικά για βραχυχρόνια μίσθωση, τον Μάιο έφτασαν τις 218 χιλιάδες, έχουν εν μέρει οδηγήσει στη μεγάλη αύξηση των ενοικίων και στη δημιουργία στεγαστικού προβλήματος στις περισσότερες πόλεις της χώρας. Όπως είναι αναμενόμενο, το φαινόμενο αυτό επηρεάζει περισσότερο τους πιο αδύναμους οικονομικά αλλά και τους νέους που είναι τρομερά δύσκολο να φύγουν από το σπίτι των γονιών τους. Αν αυτό το συνδυάσουμε με το γεγονός ότι 7 στους 10 νέους/ες από 18-34 χρονών και με μ.ο. ηλικίας τα 30,7 έτη, μένουν στο πατρικό τους, σε μία χώρα με τεράστιο δημογραφικό πρόβλημα, είναι ευνόητο ότι η κατάσταση είναι ήδη εκρηκτική. Παράλληλα, το πρόβλημα της στέγης εμφανίζεται ιδιαίτερα υψηλό στις δημοφιλείς περιοχές των πόλεων, όπου το gentrification, το ύψος των ενοικίων και οι βραχυχρόνιες μισθώσεις τις έχουν μετατρέψει σε μίνι τουριστικά θέρετρα στα οποία οι ντόπιοι μοιάζουν με πολίτες δεύτερης κατηγορίας.

Καταστροφή φύσης

Δεν είναι όμως μόνο οι πόλεις που αλλάζουν, ο μαζικός τουρισμός έχει σημαντικές, αν όχι καταστρεπτικές επιπτώσεις, και στο φυσικό πλούτο. Περιοχές NATURA, φυσικά και πολιτιστικά μνημεία αποτελούν σημείο επίσκεψης χιλιάδων ανθρώπων καθημερινά με τις επιπτώσεις να είναι εμφανείς. Παράλληλα, οι παραλίες έχουν στην πράξη ιδιωτικοποιηθεί, αφού έχουν γεμίσει ξαπλώστρες σε τέτοιο βαθμό που η πρόσβαση σε αυτές χωρίς να πληρώσει κανείς το αντίτιμο είναι πολλές φορές αδύνατη. Ας μην μιλήσουμε καν για τη δυνατότητα των κατοίκων αυτής της χώρας να κάνουν διακοπές στα νησιά της, τα οποία έχουν μετατραπεί σε ιδιότυπες ειδικές τουριστικές ζώνες, απρόσιτες οικονμικά προς τους ντόπιους.

Προβληματικό βέβαια είναι και το ίδιο το μοντέλου του μαζικού τουρισμού. Η «εισβολή» 40 εκατομμυρίων τουριστών σε ένα μόλις χρόνο, θα έπρεπε κανονικά να αφήνει μεγάλα κέρδη στη χώρα, πράγμα το οποίο δεν παρατηρείται. Ο λόγος βέβαια είναι η συσσώρευση αυτών των κερδών στα μεγάλα all-inclusive συγκροτήματα και στις πολυεθνικές ταξιδιωτικές εταιρείες, με αποτέλεσμα ένα μικρό μέρος των εσόδων να διανείμετε στις τοπικές κοινωνίες. Επιπλέον, στην περίπτωση της Ελλάδας η αύξηση της ζήτησης, σε συνδυασμό με την έλλειψη επαρκών υποδομών, έχει δημιουργήσει και μια νοοτροπία ακραίας εκμετάλλευσης των εργαζομένων στον τουρισμό, σε βαθμό που πλέον δεν είναι λίγοι εκείνοι που αρνούνται να δουλέψουν σεζόν ή επιλέγουν να το κάνουν στο εξωτερικό.

Συνολικά, η νοοτροπία που καλλιεργεί ο μαζικός τουρισμός όταν υπάρχει ως μονοκαλλιέργεια και ειδικά στην Ελλάδα που έχει μετατραπεί στη βαριά «βιομηχανία» της χώρας είναι εντελώς προβληματική. Το αεριτζίδικό κέρδος, οι τιμές πέρα από κάθε λογική και η ανοχή των πάντων στο όνομα του κέρδους της σεζόν, μετατρέπει τις τουριστικές περιοχές σε περιοχές εκτός νόμου και δικαιοδοσίας του κράτους. Ενώ σε μερικές από αυτές φαίνεται πως έχει και τυπικά αναπτυχθεί κάποιο είδος μαφίας.

Είναι απαραίτητο να παρθούν άμεσα μέτρα αντιμετώπισης του φαινομένου του υπερτουρισμού και των συνεπειών του. Σε ό,τι αφορά το στεγαστικό ζήτημα είναι υπεραναγκαίος ο έλεγχος, ακόμη και η απαγόρευση των βραχυχρόνιων μισθώσεων σε ορισμένες περιοχές ώστε να περιοριστεί η αισχροκέρδεια στις τιμές των ενοικίων. Επίσης θα μπορούσε να υπάρχουν κάποια περιοριστικά μέτρα σε ό,τι αφορά το πόσοι επισκέπτες, τουρίστες ή κρουαζιερόπλοια θα επισκέπτονται ορισμένα νησιά ή περιοχές, κάτι που θα καθορίζεται από τις τουριστικές εγκαταστάσεις, τις δημόσιες υποδομές, τη διαθεσιμότητα πόσιμου νερού κ.ο.κ.. Επιπλέον, είναι αναγκαίο να υπάρξει αυστηρός έλεγχος και προστασία των αιγιαλών και βέβαια των περιοχών NATURA, οι οποίες κυριολεκτικά καταστρέφονται. Καμία συζήτηση δεν πρέπει να γίνεται για την ανοικοδόμηση νέων τουριστικών υποδομών σε περιοχές ιδιαίτερου φυσικού πλούτου που χρήζουν προστασίας, αλλά χρειάζεται και αυστηρός έλεγχος στην ανοικοδόμηση τέτοιων υποδομών σε περιοχές που είναι ήδη επιβαρυμένες από τον τουρισμό. Όριο πρέπει να μπει και στην ακρίβεια στις τουριστικές περιοχές που έχει αποκτήσει διαστάσεις τεράστιας αισχροκέρδειας. Τέλος, αντί για την επιβολή της εξαήμερης εργασίας, θα έπρεπε να υπάρχουν αυστηροί έλεγχοι και ειδικό νομικό πλαίσιο ώστε να μην υπάρχουν θέσεις εργασίας που λειτουργούν με όρους γαλέρας.

Το ζήτημα του υπερτουρισμού απασχολεί εδώ και χρόνια την Ισπανία, όπου 25.000 χιλιάδες άνθρωποι μαζεύτηκαν αυτή τη βδομάδα, στη Μάλαγα και στην Κάντιθ για να διαδηλώσουν ενάντια στον μαζικό τουρισμό που δημιουργεί μεγάλα προβλήματα στις τοπικές κοινωνίες. Η κινητοποίηση ήρθε να διαδεχθεί αυτές που έγιναν την προηγούμενη περίοδο στα Κανάρια και της Βαλεαρίδες Νήσους για το ίδιο θέμα. Όπως λένε οι ίδιοι οι κάτοικοι το πρόβλημα με τον μαζικό τουρισμό είναι η επιπτώσεις που έχει στο ζήτημα της στέγης καθώς τα ενοίκια κυμαίνονται σε παράλογα υψηλά ποσά λόγω της βραχυπρόθεσμης ενοικίασης. Παράλληλα, αύξηση υπάρχει και στον αριθμό των εξώσεων, ενώ και οι ίδιες οι πόλεις χάνουν τον «χαρακτήρα» τους μέσω του gentrification.

Το πρόβλημα δεν είναι ξένο για την Ισπανία, σε μεγάλες πόλεις όπως η Βαρκελώνη το ζήτημα της στέγασης και των εξώσεων έχει αναδειχθεί σε μείζον θέμα τα τελευταία χρόνια, ενώ οι κάτοικοι έχουν οργανώσει δεκάδες κινητοποιήσεις. Μάλιστα, πριν λίγες ημέρες ο δήμαρχος της Βαρκελώνης, Jaume Collboni, ανακοίνωσε πως από το 2028 και έπειτα δεν θα ανανεωθούν οι άδειες βραχυχρόνιας μίσθωσης διαμερισμάτων στην πόλη σε μια προσπάθεια να ελεγχθεί το τεράστιο πρόβλημα στέγασης και να μειωθεί το ύψος των ενοικίων. Την απόφαση για απαγόρευση της βραχυχρόνιας μίσθωσης, σε συνδυασμό με αυστηρούς ελέγχους για τις παράνομες μισθώσεις αναμένεται να ακολουθήσουν σύντομα και άλλες πόλεις της χώρας. Σύμφωνα με έρευνες η μεγάλη αύξηση του τουρισμού σε συνδυασμό με την βραχυχρόνια μίσθωση κατοικιών έχει οδηγήσει σε 68% αύξηση των ενοικίων και 28% των τιμών πώλησης κατοικιών στη Βαρκελώνη μέσα σε μία δεκαετία, με αποτέλεσμα η πρόσβαση στην στέγη να αποτελεί βασική πηγή ανισότητας για την τοπική κοινωνία.

Εικόνα από μέλλον; Πιθανόν, αν και η κατάσταση στην Ελλάδα έχει επιδεινωθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια. Μέχρι πρότινος, τέτοια φαινόμενα ήταν περισσότερο συνηθισμένα στα νησιά, όπου οι αναπληρωτές δυσκολεύονται να βρουν κατοικίες, ενώ συχνά αναγκάζονται να φύγουν από αυτές πριν τη λήξη της σχολικής χρονιάς. Ωστόσο, η εκτεταμένη διάδοση της πλατφόρμας βραχυχρόνιας μίσθωσης, Airbnb, έχει ήδη αρχίσει να επιφέρει αλλαγές και στις πιο δημοφιλείς γειτονιές των πόλεων, όπως για παράδειγμα στα Εξάρχεια, το Μοναστηράκι, την Πλάκα και το Θησείο. Η καταγγελία της μονοκαλλιέργειας του τουρισμού, μοιάζει μονόδρομος για τους κατοίκους των τουριστικών πόλεων καθώς η κατάσταση σε ό,τι αφορά την στέγαση αλλά και τη ζωή στην πόλη, την τουριστική περίοδο, έχει γίνει απελπιστική.

Η κατάσταση με τον τουρισμό είναι τέτοια που θα έπρεπε να υπάρχει περιορισμός της βραχυχρόνιας μίσθωσης ή και απαγόρευσή της σε ορισμένες περιοχές. Οτιδήποτε άλλο σημαίνει τη μετατροπή των κατοίκων σε πολίτες β΄ κατηγορίας. Ακόμη κι έτσι όμως οι εκτιμήσεις για 40 εκατομμύρια τουρίστες ετησίως μέσα στα επόμενα χρόνια ξεπερνούν κάθε όριο. Αλήθεια υπάρχει κάποια απάντηση στο ερώτημα «πόσους τουρίστες αντέχει ένας τόπος μέχρι να καταστραφεί;», μέχρι να καταστραφεί η φυσική του ομορφιά αλλά και η κοινωνία του. Είναι προφανές ότι η επίσκεψη ενός νησιού των 10 χιλιάδων κατοίκων από ένα-δύο εκατομμύρια τουρίστες μέσα σε μερικούς μήνες αποτελεί μια πολλαπλά προβληματική συνθήκη, για τις υποδομές, το φυσικό περιβάλλον, την κοινωνική ζωή, ακόμη και για την επαρκή τροφοδοσία με πόσιμο νερό, πράγμα που ήδη απασχολεί πολλά νησιά. Ειδικά οι επισκέψεις που πραγματοποιούνται από κρουαζιερόπλοια χιλιάδων κλινών, μοιάζουν με την εικόνα που αφήνει η επίθεση ενός σμήνους από ακρίδες στους αγρούς.

Καθόλου δεν ενδιαφέρουν αυτά την κυβέρνηση και το πολιτικό σύστημα, το αντίθετο τρίβουν τα χέρια τους και σκέφτονται πρωτότυπες λύσεις! Όπως για παράδειγμα η ιδέα των «σποραδικών ξενοδοχείων» τα οποία θα αναπτύσσονται, σύμφωνα με το νέο χωροταξικό νομοσχέδιο για τον τουρισμό, σε εγκαταλελειμμένα χωριά και σε περιοχές με λιγότερους από 2.000 κατοίκους. Αυτό μάλιστα θεωρείται θετικό γιατί θα σημάνει και την ανάπλαση των περιοχών, δηλαδή τη μετατροπή κάθε σπιθαμής γης σε θεματικό τουριστικό πάρκο. Τώρα αν το πάρκο έχει και 2.000 κατοίκους τόσο το χειρότερο για αυτούς, ίσως βέβαια κάποιος δαιμόνιος επιχειρηματίας να τους βρει έναν ρόλο στο πάρκο – εκθεσιακό, εργασιακό ή κάτι άλλο. Ακόμη καλύτερη «λύση» είναι η ανάπτυξη «ήπιων» τουριστικών υποδομών σε ακατοίκητα νησιά. Δηλαδή, ακόμη πιο αποκλεισμένα τουριστικά θεματικά πάρκα να γλιτώσουν και από την πλέμπα των ιθαγενών που θέλει να πηγαίνει διακοπές στο Αιγαίο.