Ο Μανώλης Κουμαντάκης γιατρεύει τα εξωτικά ζώα της Αθήνας

Ο Μανώλης Κουμαντάκης είναι από εκείνους τους τυχερούς ανθρώπους που γεννιούνται και μεγαλώνουν σε σπίτια γεμάτα ζωάκια, γεμάτα γνήσια αγάπη. «Από πολύ μικρός ήθελα να τα κάνω καλά», λέει, ξεκινώντας να αφηγείται πώς σήμερα είναι βιολόγος και κτηνίατρος στην Αθήνα, με εξειδίκευση στα εξωτικά ζώα. Ήδη πριν κλείσει τα 18 είχε για κατοικίδια πολλά, καθόλου συνηθισμένα είδη ζώων, οπότε ήταν σχεδόν μονόδρομος γι’ αυτόν το να σπουδάσει Βιολογία. Τελειώνοντας τις σπουδές του στο τμήμα της Πάτρας, ασχολήθηκε με τη Ζωολογία κι έκανε έρευνα πάνω στις νυχτερίδες.

Μεταξύ των κατοικιδίων του ήταν και το αγαπημένο του ιγκουάνα, δώρο της μητέρας του όταν ήταν στην τετάρτη δημοτικού. Στο δεύτερο έτος της σχολής το ιγκουάνα αρρώστησε και τότε εκείνος ξεκίνησε να δουλεύει ως βοηθός κτηνιάτρου για να βρει τρόπο να το βοηθήσει να γίνει καλά. Είχε, άλλωστε, και τους προβληματισμούς του –ως βιολόγος– για το κατά πόσο μπορείς να επεμβαίνεις στην άγρια ζωή. «Πίστευα ότι σε μια αλυσίδα ειδών που οι άνθρωποι έχουν επηρεάσει πάρα πολύ, οδηγώντας αρκετά προς εξαφάνιση, η απλή παρατήρηση χωρίς παρέμβαση τα αφήνει εκτεθειμένα. Εκεί η πρακτική παρέμβαση ουσιαστικά λείπει». Γι’ αυτό ο Μανώλης αποφάσισε να σπουδάσει και Κτηνιατρική. Το ιγκουάνα του εξακολουθούσε να έχει προβλήματα υγείας που δεν μπορούσαν εύκολα να λυθούν.

Σπουδάζοντας και δουλεύοντας, παρατήρησε ότι γενικά τα εξωτικά είδη ζώων στην Ελλάδα έχουν πολύ μεγάλο πρόβλημα όσον αφορά τις νοσηλείες και την κτηνιατρική τους φροντίδα. Για να εξειδικευτεί σ’ αυτό, έφτασε μέχρι την Αυστραλία, όπου έκανε εθελοντική κτηνιατρική κυρίως με καγκουρό, κοάλα και άλογα. Δούλεψε και στην Ισπανία, σε κέντρο αποκλειστικά για εξωτικά ζώα. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, ξεκίνησε το μεταπτυχιακό του πάνω σ’ αυτό το αντικείμενο, ενώ παράλληλα ήταν υπεύθυνος κτηνίατρος σε κλινική στη Γλυφάδα, δεχόμενος περιστατικά από όλη τη χώρα.

Πλέον έχει ξεκινήσει κάτι δικό του: κατ’ οίκον φροντίδα – το «Home Vet», όπως το ονομάζει. Καθημερινά πηγαίνει σε αθηναϊκά σπίτια και συναντά δεκάδες ζωάκια, από τα πιο σπάνια μέχρι τα πιο συνηθισμένα, προσφέροντάς τους τόσο εξειδικευμένη φροντίδα όσο και παρακολούθηση του περιβάλλοντος όπου μεγαλώνουν, βοηθώντας έτσι και τα ίδια τα ζώα και τους κηδεμόνες τους. Ένα από τα βασικά του κίνητρα: πολλά ζώα στρεσάρονται, κινδυνεύουν ή ακόμη και πεθαίνουν εξαιτίας της επίσκεψης στο κτηνιατρείο.

Κάπου ανάμεσα στα ζώα που φιλοξενεί ή νοσηλεύει –τη Δέσποινα, τη ζηλιάρα παπαγαλίνα του, τον Σβεν, χελώνα που βολτάρει στο σαλόνι του, και τους δύο αρουραίους του, που του ζητούν χάδια– συναντήσαμε τον Μανώλη και μας μίλησε για το τι σημαίνει στ’ αλήθεια να ζεις και να φροντίζεις εξωτικά ζώα, για τους μύθους και τις αλήθειες γύρω από αυτά και για το γιατί πολλές φορές η «αγάπη» γι’ αυτά είναι κάτι πολύ πιο περίπλοκο απ’ όσο νομίζουμε.

Ένα χαμστεράκι, όταν ήμουν πέντε χρονών. Εγώ και η αδερφή μου αποκτήσαμε από ένα και γρήγορα βρεθήκαμε με περίπου 60 χάμστερ! Εκεί εξοικειώθηκα με τη φροντίδα τους και με ενθουσίαζε πάντα το ότι στα ζώα βλέπεις ολόκληρο τον κύκλο της ζωής, από την αρχή μέχρι το τέλος. Οι γονείς μου λάτρευαν τα ζώα. Κάθε χρόνο ζητούσα ένα από τον Αϊ-Βασίλη, κι εκείνος μου έφερνε. Η μητέρα μου είχε μπει μέχρι και στη διαδικασία να βρει στρουθοκάμηλο για διαμέρισμα στο Χολαργό. Ευτυχώς δεν το κατάφερε!

Μετά αρχίσαμε να αποκτούμε σκύλους και γάτες, κουνέλια, σκιουράκια. Μέχρι που, στην τετάρτη δημοτικού, ήρθε στη ζωή μου το ιγκουάνα μου κι άρχισα να αναπτύσσω μια αγάπη για τον κόσμο των ερπετών. Πιστεύω πως αυτό το ζώο μ’ έκανε κτηνίατρο.

Έμεινα έναν χρόνο στη Βαρκελώνη, όπου συνεργάστηκα με πανεπιστημιακούς πάνω σε εξωτικά ζώα. Πριν απ’ αυτό, πήγα στο Περού και στη Βολιβία για έρευνα και δουλειά σε κέντρο προστασίας άγριας ζωής στον Αμαζόνιο. Ήταν ωραία, αλλά πολύ δύσκολα: έντονο trafficking, πολλά ηθικά ζητήματα, σε σημείο που τσακώθηκα με τους συνεργάτες μου και αποχώρησα.

Έκανα επίσης δύο πρακτικές στο Βέλγιο με έναν διάσημο ερπετολόγο και εργάστηκα για λίγο στον Ζωολογικό Κήπο της Κοπεγχάγης, κυρίως με ελέφαντες. Το ήθελα, γιατί όποιος θέλει να ασχοληθεί με αυτά τα ζώα δύσκολα αποφεύγει την εκπαίδευση σε μια τέτοια δομή.

Στην Ελλάδα λέμε «εξωτικά κατοικίδια» όλα τα ζώα εκτός από τον σκύλο και τη γάτα. Στην Ευρώπη και στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, οι νυφίτσες θεωρούνται κανονικά κατοικίδια, όπως ο σκύλος ή η γάτα. Εδώ όμως τις κατατάσσουμε στα εξωτικά. Αυτό συμβαίνει γιατί στην Αγγλία παραδοσιακά τις χρησιμοποιούσαν στο κυνήγι. Στην Ελλάδα, αντίθετα, δεν υπήρχε τέτοια παράδοση και, κυρίως, υπήρχε ανησυχία για την πιθανή μετάδοση της λύσσας στον άνθρωπο.

Είναι εντυπωσιακό και ίσως σε εξιτάρει να έχεις ένα τέτοιο ζώο, αλλά σχεδόν πάντα οι συνθήκες που μπορείς να του προσφέρεις δεν είναι οι κατάλληλες προκειμένου να ζήσει καλά. Πολλά πεθαίνουν πρόωρα σε σχέση με το αν ζούσαν στο φυσικό τους περιβάλλον. Παλιότερα στην Ελλάδα πουλιούνταν είδη που δεν κάνουν για κατοικίδια. Με τους νόμους της Ε.Ε. περιορίστηκαν τα μεγάλα θηλαστικά –πίθηκοι, σερβάλ, λιοντάρια–, τα οποία δυστυχώς υπάρχουν ακόμα και σήμερα, κρυφά, στην Αθήνα. Γεννούν και συχνά τα εμπορεύονται, ενώ οι συνθήκες που ζουν δεν είναι πάντα ιδανικές.

Αρχικά, η Ελλάδα είναι πολύ πίσω σε αυτόν τον τομέα. Οι κτηνίατροι εξωτικών ζώων είναι ελάχιστοι, λείπουν οι γνώσεις και η τεχνολογία. Εν τω μεταξύ, παρότι ιδανικά θα ήταν καλύτερο να μειωθούν τα εξωτικά κατοικίδια, στην πράξη αυξάνονται συνεχώς τα τελευταία χρόνια.

Το εξωτικό ζώο που προτιμούν οι Έλληνες πιο συχνά είναι τα κουνελάκια. Είναι αρκετά φοβικά και στρεσάρονται πολύ εύκολα· μπορεί ακόμη και να πεθάνουν από φόβο κατά την επίσκεψη στον κτηνίατρο. Οπότε χρειάζονται τον χώρο τους. Ακόμη, συχνό λάθος είναι η συνήθεια στην Ελλάδα να κρατάμε καναρίνια ή άλλα πουλιά σε κλουβιά στο μπαλκόνι· μπορεί να αποβεί καταστροφικό γι’ αυτά. Το θετικό είναι ότι πολλοί κηδεμόνες έχουν μάθει αρκετά μέσω ίντερνετ και συχνά είναι πιο ενημερωμένοι από αντίστοιχους σε χώρες όπως το Βέλγιο ή η Ισπανία, όπου ο ειδικός κτηνίατρος είναι πιο προσβάσιμος.

Δεν υπάρχει μία απάντηση, γιατί κάθε είδος εκφράζεται διαφορετικά. Τα ερπετά, ειδικά τα φίδια, είναι τα πιο ιδιαίτερα: δύσκολα τα καταλαβαίνεις. Όσα είχα δεν έδειξαν αμφίδρομη συναισθηματική σύνδεση. Στα ιγκουάνα η αλληλεπίδραση είναι πιο «ορατή»: όταν τα χαϊδεύεις, μπορεί να κλείσουν τα μάτια, να σηκώσουν τον λαιμό. Εγώ το νιώθω σαν αγάπη, ακόμη κι αν ξέρω ότι ίσως είναι αντανακλαστικό.

Στα πτηνά και τα θηλαστικά η σχέση είναι τελείως διαφορετική. Μπορούν να δεθούν, να σε θέλουν, να σε χρειάζονται, να νιώσουν απώλεια. Οι αρουραίοι, για παράδειγμα, δέχονται εκπαίδευση με εντολές – κάτι που εγώ αποφεύγω να κάνω. Παρ’ όλα αυτά, κάθονται στο χέρι σου, ζητούν χάδια – συμπεριφορές που ξεπερνούν την απλή επαφή και δείχνουν ότι σε χρειάζονται.

Οι παπαγάλοι ακόμη περισσότερο: αναγνωρίζουν τι σημαίνουν οι λέξεις και ξέρουν πώς να τις χρησιμοποιούν, διαθέτοντας συχνά πολύ πλούσιο λεξιλόγιο. Ένας από τους παπαγάλους μου βγαίνει μόνος του βόλτα και επιστρέφει σπίτι. Έπειτα από καιρό αναγνωρίζεις το δέσιμο που έχει μαζί σου. Πολλοί παπαγάλοι προτιμούν έναν άνθρωπο ως ταίρι και δένονται μαζί του εμμονικά, κάτι που δεν ξεπερνούν εύκολα. Η ευθύνη είναι τεράστια. Αν μείνουν μόνοι, μπορεί να αναπτύξουν ψυχολογικά προβλήματα ή να αυτοτραυματιστούν. Η φροντίδα τους είναι πιο απαιτητική και από αυτήν ενός σκύλου.

Είναι πολύ όμορφο να έχεις ένα εξωτικό ζώο· σου μαθαίνει πολλά. Μαθαίνεις να φροντίζεις έναν οργανισμό συχνά πιο ευαίσθητο από σένα, αλλά έχει πολλές ευθύνες – μερικές φορές περισσότερες απ’ ό,τι ένας σκύλος ή μια γάτα.

Το ιδανικό θα ήταν να μην αγοράσει κανείς ένα τέτοιου είδους ζώο, αλλά να το υιοθετήσει από κατά λάθος γέννα ή από γέννες ζώων σε αιχμαλωσία. Και οπωσδήποτε να μην είναι ζώο που προέρχεται από τη φύση. Ανάλογα με την κατηγορία του ζώου, πρέπει να διαβάσεις πάρα πολύ. Δες αν τα βασικά χαρακτηριστικά του είδους ταιριάζουν σ’ εσένα ως άνθρωπο. Στο διαδίκτυο υπάρχουν πληροφορίες, αλλά φυσικά πρέπει να συμβουλευτείς και κτηνίατρο εξωτικών ζώων. Σημαντικό είναι το σε ποια ηλικία θα το πάρεις και το πόσο καλά έχεις προετοιμάσει τον χώρο του.

Θα έλεγα σε όποιον θέλει πραγματικά να υιοθετήσει ένα εξωτικό ζώο να το κάνει, γιατί η παρατήρηση ενός τέτοιου είδους, το πόσο πολλά μπορεί να σου δώσει και η σχέση που αναπτύσσει μαζί σου είναι πραγματικά ένα «σχολείο ζωής» για να γίνεις καλύτερος άνθρωπος.