Ο αμερικανικός Νότος δεν ξέχασε τη… δουλεία

Aπό την κατάσβεση των πυρκαγιών έως τις κουζίνες κάποιων από τις πιο δημοφιλείς αλυσίδες fast food, οι φυλακισμένοι εργαζόμενοι των ΗΠΑ εκτελούν καθημερινά ζωτικής σημασίας εργασίες, παράγοντας αξία δισεκατομμυρίων δολαρίων για τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Αμείβονται ωστόσο ελάχιστα –κατά μέσον όρο με 13-52 σεντς την ώρα– ή και καθόλου, ενώ στερούνται βασικά δικαιώματα και την όποια προστασία απολαμβάνουν οι υπόλοιποι εργαζόμενοι.

Οι δυναμικές εκμετάλλευσής τους έχουν τις ρίζες τους στη δουλεία και είναι πιο ακραίες στις πολιτείες του Νότου, οι οποίες έχουν και τα μεγαλύτερα ποσοστά φυλακισμένων –κυρίως μαύρων– σε όλο τον κόσμο. Η πλειονότητα αυτών των πολιτειών εξαναγκάζει τους φυλακισμένους να δουλεύουν χωρίς αμοιβή. Η καταναγκαστική εργασία τους είναι πτυχή του ρατσιστικού, αντεργατικού μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης που εφαρμόζουν αυτές οι πολιτείες, με απάνθρωπες, οπισθοδρομικές μορφές δημιουργίας εσόδων, οι οποίες συγκαλύπτουν το πραγματικό κόστος της μαζικής φυλάκισης ανθρώπων, βαθαίνουν τις φυλετικές ανισότητες, επιβάλλοντας υψηλό δημοσιονομικό και κοινωνικό κόστος στις τοπικές οικονομίες.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μία από τις χώρες της υφηλίου με τα μεγαλύτερα ποσοστά φυλακισμένων. Εάν κάθε πολιτεία των ΗΠΑ εκλαμβανόταν ως ξεχωριστή χώρα, 30 πολιτείες –και συνολικά ως έθνος οι ΗΠΑ– θα καταλάμβαναν τις πρώτες θέσεις της λίστας των χωρών με τους περισσότερους φυλακισμένους παγκοσμίως. Η σχετική αναλογία για το σύνολο της υπερδύναμης είναι 614 φυλακισμένοι ανά 100.000 άτομα και είναι 4 φορές μεγαλύτερη από αυτήν της Βρετανίας (146) και σχεδόν επταπλάσια του γειτονικού Καναδά (88). Το ποσοστό είναι ακόμα μεγαλύτερο στις πολιτείες του Νότου, με τη Λουιζιάνα (1.067 φυλακισμένοι ανά 100 χιλιάδες κατοίκων) και τη Μισισίπι (1.020) να βρίσκονται στην κορυφή.

Συνολικά οι ΗΠΑ έχουν σήμερα έγκλειστους σε ομοσπονδιακές, πολιτειακές, κομητειακές φυλακές, κέντρα κράτησης ανηλίκων και μεταναστών και άλλες ανάλογες εγκαταστάσεις περί τα 2 εκατομμύρια ανθρώπους. Το 1,2 εκατ. είναι τρόφιμοι πολιτειακών και ομοσπονδιακών φυλακών και εξ αυτών οι 800.000 εργάζονται, στην πλειονότητά τους καταναγκαστικά. Το 80% αυτών εργάζεται για τη λειτουργία ή τη συντήρηση των φυλακών (προετοιμασία φαγητού, πλυντήρια, συντήρηση εγκαταστάσεων κ.λπ.), το 17% σε επιχειρήσεις των πολιτειών, στελεχώνοντας τηλεφωνικά κέντρα, πλένοντας ρούχα για δημόσια νοσοκομεία, σβήνοντας φωτιές ή καθαρίζοντας επικίνδυνες διαρροές, ενώ το υπόλοιπο 3% σε εργοδότες του ιδιωτικού τομέα παίρνοντας πενταροδεκάρες.

Η μέση αμοιβή των εγκλείστων στο σύνολο των ΗΠΑ είναι 13-52 σεντς την ώρα. Ωστόσο σε επτά πολιτείες –Αλαμπάμα, Αρκάνσας, Φλόριντα, Τζόρτζια, Μισισίπι, Νότια Καρολίνα και Τέξας– σχεδόν όλη η εργασία που προσφέρουν οι κρατούμενοι των φυλακών παραμένει απλήρωτη και ενώ στη Λουιζιάνα απλά εξευτελιστική, μόλις 2-4 λεπτά την ώρα. Οι πενιχρές αμοιβές της εργασίας των φυλακισμένων εξανεμίζονται καθώς αφαιρούνται φόροι, πληρωμές προστίμων, δικαστικά έξοδα και τέλη «πληρωμών διαμονής» στη φυλακή. Σε πολλές πολιτείες, οι φυλακές χρεώνουν τους εγκλείστους καθημερινά για το στρώμα που κοιμούνται, το φαγητό τους, την ιατρική τους φροντίδα, το e-mail.

Οι εξαιρετικά χαμηλοί μισθοί καθιστούν τους φυλακισμένους ευάλωτους στην οικονομική εκμετάλλευση, στην ανάληψη επικίνδυνων και δύσκολων εργασιών στις οποίες θέτουν πολλές φορές τον εαυτό τους σε κίνδυνο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το κρατικό σωφρονιστικό ίδρυμα της Λουιζιάνα (γνωστό και ως… Αγκόλα), που συνεχίζει να φιλοξενεί ένα Ροντέο Φυλακής, στο οποίο οι φυλακισμένοι μπορούν να κερδίσουν χρηματικά έπαθλα, που υπερβαίνουν κατά πολύ τους αμελητέους μισθούς τους, συμμετέχοντας σε επικίνδυνες παραστάσεις με αγριεμένους ταύρους. Σε ένα από αυτά, το «Convict Poker» (το πόκερ των καταδίκων), τέσσερις φυλακισμένοι «καουμπόηδες» παίζουν πόκερ στη μέση μιας αρένας, ενώ ένας ταύρος προσπαθεί να τους… ξεκοιλιάσει!

Η εργασία στη φυλακή διαφημίζεται πάντως ως πρόγραμμα αποκατάστασης. Ωστόσο ελάχιστοι από όσους συμμετέχουν στα σχετικά προγράμματα κατάρτισης αποκομίζουν κάτι ουσιώδες για τη μετά τη φυλακή επαγγελματική τους αποκατάσταση. Ενα τεράστιο 60% πρώην φυλακισμένων-εργαζομένων είναι άνεργοι.

Οι έγκλειστοι εργαζόμενοι παράγουν πάντως κατ’ εκτίμηση πάνω από 2 δισ. δολάρια ετησίως σε αγαθά και υπηρεσίες μέσω των κρατικών προγραμμάτων, ενώ μια συντηρητική εκτίμηση του 2004 ανεβάζει την εξοικονόμηση κόστους στη συντήρηση και λειτουργία των φυλακών από την εργασία τους σε περίπου 9 δισ. δολάρια. Οι επιδόσεις αυτές συγκαλύπτουν τα πραγματικά κόστη των πολιτικών φυλάκισης που εφαρμόζουν οι πολιτείες του Νότου και κάνουν τους νομοθέτες τους απρόθυμους στον περιορισμό των πρακτικών εκμετάλλευσης. Εχοντας απελπιστικά ισχνά φορολογικά έσοδα, οι περισσότερες από αυτές τις πολιτείες βασίζονται οικονομικά στις πολιτικές φυλάκισης και καταναγκαστικής εργασίας.

Αναζητώντας τα πραγματικά κόστη αυτών των πολιτικών, μια περσινή ανάλυση κόστους – οφέλους της καταναγκαστικής εργασίας στις φυλακές κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα οφέλη από την κατάργησή της υπερτερούν κατά πολύ του κόστους της. Σύμφωνα με τη μελέτη, η κατάργηση της καταναγκαστικής εργασίας στις φυλακές και η καταβολή δίκαιων μισθών στους έγκλειστους εργαζόμενους θα απέφερε καθαρό όφελος 20,3 δισ. δολάρια ετησίως σε εθνικό επίπεδο.

Με άλλα λόγια, κάθε δολάριο που δαπανάται για τους μισθούς ενός φυλακισμένου εργάτη θα μεταφραζόταν σε 2,40 δολάρια σε παροχές γι’ αυτόν τον εργαζόμενο, τους αγαπημένους του, την κυβέρνηση και την ευρύτερη οικονομία. Από αυτά τα συνολικά 20,3 δισ. δολάρια, σχεδόν τα μισά (10,8 δισ. δολάρια) θα διοχετεύονταν στις πολιτείες του Αμερικανικού Νότου.

Οι νότιες πολιτείες χρησιμοποιούν διάφορα προσχήματα για να αποσπάσουν δωρεάν εργασία από τους κρατούμενους, μεταξύ άλλων και μέσω «εργασιακών προγραμμάτων απελευθέρωσης» ή «κέντρων αποκατάστασης», μεταφοράς φυλακισμένων σε εγκαταστάσεις χαμηλότερης ασφάλειας με αντάλλαγμα την προσφορά χαμηλά αμειβόμενης εργασίας τους εκτός εγκατάστασης σε εργοδότες του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα.

Αν και αυτό το έργο αντιπροσωπεύει μόνο ένα μικρό μερίδιο της εργασίας στις φυλακές σε εθνικό επίπεδο (2%), η πολιτεία της Αλαμπάμα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε αυτό. Περισσότερες από 500 επιχειρήσεις –συμπεριλαμβανομένων μεγάλων franchise fast food, αλυσίδων ξενοδοχείων και προμηθευτών αυτοκινήτων– μίσθωσαν έγκλειστους εργαζόμενους, μόνο την τελευταία 5ετία. Η πολιτεία έχει κερδίσει από αυτούς πάνω από 250 εκατ. δολάρια από το 2000. Ερευνες εντόπισαν πριν από λίγα χρόνια τουλάχιστον 300 εγκαταστάσεις αποκατάστασης σε 44 πολιτείες των ΗΠΑ που ανάγκαζαν τους συμμετέχοντές τους σε εργασία χωρίς αμοιβή.

Στην πολιτεία του Μισισίπί τα κέντρα αποκατάστασης επονομάζονται και… «στρατόπεδα εργασίας». Συνδέουν τους έγκλειστους εργαζόμενους που χρωστούν και έχουν σχετικές δικαστικές αποφάσεις σε βάρος τους με ιδιώτες εργοδότες σε υπηρεσίες γρήγορου φαγητού, επεξεργασίας κρέατος, κατασκευές και άλλες βαριές δουλειές. Οσοι αρνούνται να εργαστούν, ενθαρρύνουν άλλους κρατούμενους να αρνηθούν να εργαστούν, συμμετέχουν σε στάσεις εργασίας ή απολύονται αντιμετωπίζουν τιμωρία από σωφρονιστικούς υπαλλήλους μέχρι και φυλάκιση σε μια παραδοσιακή φυλακή. Το Μισισίπι είναι η μόνη πολιτεία που εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τα κέντρα αποκατάστασης με αυτόν τον τρόπο – φυλακίζοντας εκατοντάδες ανθρώπους τον χρόνο επ’ αόριστον μέχρι να εξοφληθούν τα χρέη τους.

Ο εγκλεισμός και η αρπαγή της εργασίας των φυλακισμένων στον αμερικανικό Νότο έχουν τις ρίζες τους στην περίοδο της δουλείας. Αν και η 13η τροποποίηση του Συντάγματος κατάργησε το 1865 τη δουλεία στις Ηνωμένες Πολιτείες, νομιμοποίησε από την άλλη πλευρά τη δουλεία ως τιμωρία για ένα έγκλημα. Αφού τέθηκε σε ισχύ αυτή η εξαίρεση, Πολιτείες του Νότου εφάρμοσαν γρήγορα τους Μαύρους Κώδικες, νόμους που ποινικοποιούσαν πολλές εγκόσμιες δραστηριότητες πρώην σκλαβωμένων μαύρων ανδρών και γυναικών και υπέβαλλαν πολλούς από αυτούς για άλλη μια φορά σε απλήρωτη, καταναγκαστική εργασία στο πλαίσιο του συστήματος μίσθωσης καταδίκων.

Μέσω αυτού του συστήματος, οι εργοδότες έκαναν προσφορές και «μίσθωναν» φυλακισμένους εργαζόμενους, στη συντριπτική τους πλειονότητα μαύρους, και τους υπέβαλλαν σε βάναυσες συνθήκες, συχνά σε εργασία μέχρι θανάτου. Η μίσθωση καταδίκων επέτεινε την ποινικοποίηση μαύρων για ασήμαντα «αδικήματα» (όπως περιπλανήσεις, παραβίαση της απαγόρευσης κυκλοφορίας ή αποτυχία επίδειξης αποδείξεων απασχόλησης) από τις Αρχές προκειμένου να τους νοικιάζουν στους ιδιώτες εργοδότες. Παρότι η μίσθωση καταδίκων ως επίσημη πρακτική έληξε στις αρχές του 20ού αιώνα, η καταναγκαστική (και συχνά απλήρωτη) εργασία υπό την απειλή της τιμωρίας συνεχίζεται στις φυλακές των ΗΠΑ, ειδικά στον Νότο. Οι δε μαύροι αποτελούν σήμερα το 32% των εγκλείστων στις ομοσπονδιακές και πολιτειακές φυλακές, παρότι αντιστοιχούν μόλις στο 12% του αμερικανικού πληθυσμού.