Οι ιππότες του δικαίου

Οι ΜΚΟ δεν μπορούν να εξαλείψουν τη φτώχεια, αλλά μπορούν να βοηθήσουν στην ενίσχυση της δύναμης του λαού, να αμφισβητούν και να έρχονται σε αντιπαράθεση με τους ανθρώπους της εξουσίας, είχε δηλώσει ο Μπεν Φίλιπς, διευθυντής στο τμήμα πολιτικής και εκστρατειών της Oxfam.

Η Κοινωνία των Πολιτών επιτελεί σημαντικό κοινωνικό έργο και στον τόπο μας. Προσφέρει στέγαση, ιατρικές υπηρεσίες και ψυχολογική υποστήριξη σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Συνηγορεί για την προστασία του περιβάλλοντος και μάχεται για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ποια είναι,όμως, η συνεισφορά της στην ελληνική οικονομία; Αυτό διερεύνησε σχετική μελέτη του ΙΟΒΕ, που πραγματοποιήθηκε το 2023. «Ο οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών προσφέρουν κοινωνικές υπηρεσίες σε ιδιαίτερα ευάλωτα μέλη της κοινωνίας, ενισχύοντας έτσι το κοινωνικό δίχτυ ασφάλειας στη χώρα. Αυτό έχει άμεση θετική επίδραση στην κοινωνική ευημερία, ωστόσο έχει και έμμεσες επιδράσεις στη δυνατότητα της οικονομίας να παράγει και να αναπτύσσεται μακροπρόθεσμα. Για παράδειγμα, άτομα που ζουν εξαρτώμενα από το σύστημα πρόνοιας του κράτους μπορούν να ξεπεράσουν ψυχολογικές, κοινωνικές και οικονομικές δυσκολίες και να ενταχθούν στο εργατικό δυναμικό. Δηλαδή, όχι μόνο μειώνονται οι ανάγκες κρατικής πρόνοιας, αλλά, ταυτόχρονα, ενισχύεται η οικονομία, ξεφεύγοντας από το φαύλο κύκλο ενδεχόμενης “ιδρυματοποίησης” των κοινωνικά ευπαθών ομάδων», σημειώνει ο κ. Σβέτοσλαβ Ντάντσεβ, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας του ΙΟΒΕ.

Τα αποτελέσματα της ανάλυσης δείχνουν ότι οι δραστηριότητες των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών έχουν ισχυρές επιδράσεις στο ΑΕΠ. «Η συνολική επίδραση των οργανώσεων στο ΑΕΠ της Ελλάδας πλησιάζει το 2021 τα τρία δισεκατομμύρια ευρώ. Επομένως, περίπου το 1,6% του ΑΕΠ της χώρας το 2021 προέκυψε άμεσα και μέσα από τις έμμεσες και προκαλούμενες επιδράσεις ως αποτέλεσμα των δραστηριοτήτων των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών. Αναφορικά με την επίδρασή τους στην απασχόληση το 2021, αυτή υπολογίζεται στις 88.400 θέσεις εργασίας, σε όρους ισοδύναμων θέσεων πλήρους απασχόλησης, τροφοδοτώντας άνω του 1,9% της απασχόλησης στην χώρα. Μάλιστα, οι οργανώσεις, τονώνοντας την οικονομική δραστηριότητα συνολικά στη χώρα, οδηγούν στην ενίσχυση των εσόδων του Δημοσίου από φόρους και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης. Η συνολική επίδραση των οργανώσεων στη δημιουργία εσόδων του Δημοσίου το 2021 πλησίασε τα 1,2 δισεκατομμυρια ευρώ», συνεχίζει ο κ. Ντάντσεβ.

Τι θα συνέβαινε, όμως, αν οι υπηρεσίες και τα αγαθά που προσφέρουν οι οργανώσεις καλύπτονταν από το κράτος; «Οι μισθολογικές δαπάνες υπολογίζονται περίπου στο 1,5 δισ. ευρώ για το διάστημα 2019 -2021, κατά 91,2%, κατά μέσο όρο, υψηλότερες συγκριτικά με την Κοινωνία των Πολιτών. Η σημαντική αυτή διαφορά προκύπτει τόσο από το μεγαλύτερο μοναδιαίο εργατικό κόστος της δημόσιας διοίκησης συγκριτικά με την Κοινωνία των Πολιτών όσο και από τον συνυπολογισμό της αξίας της εθελοντικής εργασίας όπου, πιθανότατα, το δημόσιο θα έπρεπε να απασχολήσει αντίστοιχο προσωπικό και να φροντίσει για την αμοιβή του», καταλήγει.

Στην ίδια έρευνα καταδεικνύεται πως συμμετοχή σε εθελοντικές δράσεις οργανώσεων ή σε άτυπες εθελοντικές πρωτοβουλίες το τελευταίο δωδεκάμηνο είχε μόλις το 24% των πολιτών, ενώ, ως ποσοστό του ΑΕΠ, η αξία του εθελοντισμού έχει σταθεροποιηθεί στο 0,2% του ΑΕΠ. Και όμως, ο εθελοντισμός έχεις πολλά ανταποδοτικά οφέλη. «Ατυχώς, η Ελλάδα κατατάσσεται στις τελευταίες χώρες στο μέγεθος του εθελοντισμού, ενώ σε κράτη όπως η Αυστρία, η Σουηδία και η Ολλανδία, τα ποσοστά του εθελοντισμού ξεπερνούν το 40%. Στον δε Καναδά το 8,3% του ΑΕΠ οφείλεται στον εθελοντισμό, ενώ το 79% των πολιτών είναι εκπαιδευμένοι σε αυτόν. Δημιουργεί, δε, ετησίως 200.000 θέσεις εργασίας. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι για κάθε ευρώ που επενδύεται στον εθελοντισμό το όφελος είναι τουλάχιστον οκτώ ευρώ», εξηγεί η κ. Αντιγόνη Ωραιοπούλου,αντιπρόεδρος της Ακαδημίας Εθελοντισμού HelpHellas. Πώς προκύπτει, όμως, αυτό;

«Βελτιώνεται η ψυχική υγεία των εθελοντών, αισθάνονται μια ευεξία και έχουν μειωμένα ποσοστά κατάθλιψης, ενώ ο εθελοντισμός βοηθάει να πέσει το κόστος της ψυχοφαρμακευτικής αγωγής. Επίσης, βελτιώνεται και η σωματική υγεία των εθελοντών, ενώ σε ανθρώπους που έχουν πιο σοβαρές ασθένειες έχουν μειωθεί τα ποσοστά θανάτου. Οι οργανωμένοι εθελοντές έχουν μικρότερα ποσοστά απουσίας από το χώρο εργασίας, ενώ αυξάνεται και η αποδοτικότητά τους στη δουλειά τους. Επίσης, ο εθελοντισμός αυξάνει τις ήπιες δεξιότητες. Αυτό προσφέρει το πλεονέκτημα σε αυτούς τους ανθρώπους ότι, αν απασχοληθούν έμμισθα απο μια εταιρεία, αυτή δεν θα ξοδέψει χρόνο για να τους εκπαιδεύσει και οι ίδιοι μπορούν να ανελιχθούν πιο εύκολα, γιατί αντιλαμβάνονται πολύ καλύτερα πώς θα λειτουργήσουν σε μια ομάδα, πώς θα έχουν ηγετικές ικανότητες, πώς θα κάνουν κατανομή του χρόνου. Και όμως, η πλειοψηφία συγχέει τον εθελοντισμό με παροχή δωρεάν εργασίας και εκμετάλλευση», συμπληρώνει η κ. Ωραιοπούλου.

Καχυποψία, όμως, στον τόπο μας δεν υπάρχει μόνο για τον εθελοντισμό, αλλά γενικά για τις ΜΚΟ. «Για αρκετούς, βέβαια, ήταν ευκαιρία για “business με ανθρωπιστικό μανδύα”. Η ζημιά που προκάλεσαν, όμως, στις πραγματικές ΜΚΟ ήταν τεράστια. Σε μία κοινωνία με πολλά ξερά χορτάρια, τα χλωρά καίγονται εύκολα. Tην ίδια ώρα, ο μέσος Σουηδός είναι μέλος σε τρεις ΜΚΟ. Στη Νορβηγία, το κράτος επιλέγει να τις χρηματοδοτεί από το να δημιουργεί κοινωνικές υπηρεσίες. Δυστυχώς, αν μία κερδοσκοπική επιχείρηση στο πλαίσιο της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης επιθυμεί να επιχορηγήσει μία δράση θα προτιμήσει μία ΜΚΟ που μπορεί να επικοινωνήσει με όρους αγοράς και περισότερο τεχνοκρατικά: Αποδοτικότητα, κόστος ανά μονάδα προϊόντος, business plan, μάρκετινγκ, βιωσιμότητα. Κατά συνέπεια, η ίδια η ΜΚΟ χρειάζεται εσωτερική οργάνωση και συμπεριφορά που μοιάζει περισσότερο με κερδοσκοπική επιχείρηση. Από την άλλη, ιδιώτες δωρητές ίσως προτιμήσουν μια πιο “κοινωνική” ΜΚΟ, που είναι περισσότερο ερασιτεχνική και βασίζεται στο εθελοντικό πνεύμα. Έχει αποδειχθεί και ερευνητικά ότι οι εμπορικές δραστηριότητες που αναπτύσσουν αρκετές ΜΚΟ έχουν αρνητικό αντίκρισμα στις εισροές από ιδιωτικές δωρεές και εθελοντική εργασία. Ειδικά, πολλές πιο μικρές οργανώσεις δεν μπορούν να αποτυπώσουν με ευκρίνεια τα αποτελέσματα της προσπάθειάς τους και δεν ξέρουν να “πουλήσουν” το προϊόν τους, ενώ άλλες “πουλάνε” καλά το προϊόν τους που δεν είναι ποιοτικό, παρουσιάζοντας ωραιοποιημένα ποσοτικά αποτελέσματα, γιατί πολύ απλά θέλουν να συνεχίσουν να έχουν πόρους και κοιτάζουν να εντυπωσιάσουν τους χρηματοδότες τους», τονίζει ο δρ. Παναγιώτης Ζάννης, εμπειρογνώμων σχεδιασμού κοινωνικών προγραμμάτων της Κοινωνίας των Πολιτών. Αρκετές οργανώσεις, σύμφωνα με τον ίδιον, προσπαθούν να κρίνουν με ποσοτικούς και οικονομικούς όρους κοινωνικές καταστάσεις. «Αυτά τα δύο δεν είναι πάντοτε συμβατά μεταξύ τους. Ειδικά στην κοινωνική φροντίδα, είναι δύσκολες οι μετρήσεις αξιόλογησης του έργου μιας οργάνωσης, γιατί πρέπει να γίνει σύνθεση ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών. Αν μια οργάνωση ασχολείται με έναν άνθρωπο, αλλά έχει επιλύσει σε αυτόν πολλά προβλήματα σύνθετα, αυτό είναι πολύ πιο δύσκολο και απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια από το να δώσεις ένα πιάτο φαγητό σε 100 άτομα στο δρόμο. Για να μετρήσεις, για παράδειγμα, την αποτελεσματικότητα μιας οργάνωσης σε σχέση με την κοινωνική ένταξη των αστέγων, πρέπει να χρησιμοποιήσεις πολλούς προσαρμοσμένους ποιοτικούς δείκτες, όπως επίπεδα ψυχικής υγείας, οικονομική κατάσταση, κοινωνικές σχέσεις, κοινωνικό κεφάλαιο, μετρήσεις εμπιστοσύνης, κατά πόσο είναι ικανοποιημένοι», τονίζει ο κ. Ζαννής.

Η σωστή αξιολόγηση, πέρα από τα ποσοτικά στοιχεία, κοιτάει και την ουσιαστική διαφορά που δημιουργεί στην τοπική κοινωνία ή ευρύτερα σε έναν πληθυσμό μια οργάνωση. «Όταν έχεις μια κλειστή δομή, δεν μπορείς να ξεπεράσεις, για παράδειγμα, τα 50 άτομα που μπορείς να στηρίξεις, και αυτοί οι άνθρωποι δεν θέλουν υποστήριξη για μία φορά, καθώς το πρόβλημά τους είναι διαρκές, απαιτείται χρόνος. Τα νούμερά σου θα είναι χαμηλά, αλλά η αλλαγή που κάνεις σε εκείνους δεν μπορεί να συγκριθεί με μια ανοιχτή δομή που για δυο-τρεις ώρες θα συνδράμει κάποιον. Σε αυτό το πλαίσιο, ένα καλό εργαλείο είναι η μέτρηση κοινωνικού αντικτύπου, που διερευνά ποια είναι η ουσιαστική αλλαγή στις ζωές των ανθρώπων που η δική σου παρέμβαση επέφερε. Περιλαμβάνει, για παράδειγμα, συνεντεύξεις με αντιπροσωπευτικό δείγμα από τους ωφελούμενους, που περιγράφουν την ιστορία τους. Πλέον, οι μετρήσεις κοινωνικού αντικτύπου ζητούνται από όλο και περισσότερους χρηματοδότες. Εμείς έχουμε εκπαιδεύσει δωρεοδόχους από τουλάχιστον δύο κοινωφελή ιδρύματα για να τους καταθέσουν τέτοιες μετρήσεις», επισημαίνει ο Σωτήρης Πετρόπουλος, συνιδρυτής του Higgs και αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Η υπηρεσια Θαλλής ΙΙ (στης οποίας την επιστημονική επιτροπή συμμετέχει ο κ. Πετρόπουλος) αποτελεί μία διαδικασία αξιολόγησης ελληνικών οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών, μέσω της οποίας επιδιώκεται η προώθηση του αντικτύπου του έργου τους. «Περιλαμβάνει τόσο ποσοτικά δεδομένα, δηλαδή με πόσα χρήματα, αριθμό προσωπικού και εθελοντών κατάφερες να έχεις τόσους ωφελούμενους, αλλά και καταγραφή των απόψεων και του βαθμού ικανοποίησης των ωφελούμενων από τις υπηρεσίες της οργάνωσης», προσθέτει. Στον τόπο μας, θεωρείται συχνά «ύποπτη» η κρατική χρηματοδότηση σε ΜΚΟ.

«Αυτό έχει να κάνει με μια αντίληψη που έχουμε ως κοινωνία πως οτιδήποτε κρατικό δεν δίνεται με αξιοκρατικά κριτήρια. Ο νόμος 4873/2021 ορίζει να μην προέρχεται πάνω από το 30% του προϋπολογισμού μιας οργάνωσης από κρατική χρηματοδότηση. Αυτό δείχνει μια φοβία. Απεναντίας, σε μοντέλα όπως της Σκανδιναβίας ή της Βρετανίας, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών αποτελούν συνεργάτες του κράτους και χρηματοδοτούνται από αυτό σε σημαντικό βαθμό και, έτσι, συχνά, εκλείπει η ανάγκη υποστήριξης από πολύ μεγάλες ιδιωτικές χρηματοδοτήσεις. Δεν υπάρχει το άγχος που έχει η μέση ελληνική οργάνωση να βρει πόρους από τον ιδιωτικό τομέα. Η πλειονότητα των οργανώσεων, ειδικά στην επαρχία, φοβούνται να χτυπήσουν τις πόρτες των χρηματοδοτών, δεν ξέρουν πώς να το κάνουν. Συνήθως, ξεκινάνε ως άτυπες ομάδες, ως σύλλογοι εθελοντών. Το καλό είναι ότι, πλέον, πολλοί χρηματοδότες αναζητούν αυτά τα μικρά διαμαντάκια της περιφέρειας», μας εξηγεί ο κ. Πετρόπουλος.

Η Ροδαυγή είναι ένα μη κερδοσκοπικό σωματείο συσταθέν από γονείς, συγγενείς και φίλους ατόμων με νοητική υστέρηση (ηλικίας από 15-50 ετών) στο Ηράκλειο Κρήτης. «Από τα 20 άτομα που εργάζονται στο πρόγραμμα, μόνο οι τρεις πληρώνονται. Οι επιστημονικοί συνεργάτες, ο ψυχίατρος, ο ψυχολόγος, οι εργοθεραπευτές, οι εκπαιδευτές ενηλίκων, είναι εθελοντές. Η Ροδαυγή ήταν ένα πρόγραμμα της νομαρχίας για την ανάπτυξη δεξιοτήτων και ατόμων με νοητικές αναπηρίες, ενώ υπήρχε και ξενώνας. Με τον Καλλικράτη, η δομή έκλεισε εν μια νυκτί και τα παιδιά έμειναν στο δρόμο. Οπότε, μαζεύτηκαν οι γονείς για να φτιάξουν τη νέα Ροδαυγή. Κλήθηκαν να αναπληρώσουν μια δημόσια λειτουργία. Αυτή τη στιγμή εξυπηρετούμε 25 παιδιά από την πόλη του Ηρακλείου και τα γύρω χωριά. Είναι ένα πρόγραμμα δομημένο με διάφορα εργαστήρια για την κοινωνική τους ανάπτυξη και την προεπαγγελματική τους ένταξη, από ραπτική και αγιογραφία μέχρι κηπουρική, μαγειρική, μαστορική. Επιπλέον, τρία παιδιά κατάφεραν και απορροφήθηκαν στην αγορά εργασίας, σε πλαίσιο υποστηριζόμενης απασχόλησης σε ξένο όμιλο. Έχει αλλάξει η ζωή τόσο των ίδιων όσο και της οικογένειάς τους. Όχι μόνο έχουμε ξεκινήσει τις επισκέψεις σε μουσεία, αλλά έχουμε φτάσει στο σημείο να κάνουμε και πειραματικά εργαστήρια με τα ίδια τα άτομα με αναπηρία στη θέση του “ξεναγού” στο μουσείο. Είμαστε οι μόνοι στην περιοχή που ασχολούμαστε με αυτούς τους αόρατους ανθρώπους. Η κρατική χρηματοδότηση είνα μηδενική. Βιοποριζόμαστε από τις συνδρομές των μελών (που είναι 30 ευρώ ετησίως), τα έσοδα από τα μπαζάαρ που κάνουμε το Πάσχα και τα Χριστούγεννα και τις δωρεές των απλών ιδιωτών. Από τοπικές εταιρείες, τα τελευταία χρόνια, μετά το σάλο που ξέσπασε με μεγάλες ΜΚΟ, δεν έχουμε ιδιαίτερες χορηγίες, υπάρχει τρομερή δυσπιστία. Έχουμε συναντήσει και το φαινόμενο: “Γιατί να δώσω σε σας και όχι σε άλλους που είναι πιο γνωστοί. Για να είναι γνωστότεροι, σημαίνει ότι κάνουν κάτι καλύτερα”», μας λέει η Μαρία Μωραΐτη, διευθύντρια εκπαίδευσης της Ροδαυγής, που μας πληροφορεί για το νομικό παράδοξο που αντιμετωπίζει η Ροδαυγή. «Στεγαζόμαστε με παραχωρητήριο σε ένα κτίριο του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας της Περιφέρειας Κρήτης. Δεν έχουμε άδεια λειτουργίας λόγω των ατελειών του κτιρίου, είναι “σιωπηρή” η άδεια που έχουμε. Η ειρωνεία είναι ότι εποπτευόμαστε από το υπουργείο, την περιφέρεια. Έρχονται κάθε χρόνο οι κοινωνικοί σύμβουλοι και τα κάνουν όλα φύλλο και φτερό, ακόμα και η Εθνική Αρχή Διαφάνειας. Έχουμε αποταθεί για χρηματοδότηση σε ιδρύματα, αλλά, χωρίς άδεια λειτουργίας, δεν μπορούμε να λάβουμε», συνεχίζει η ίδια.

Το Κέντρο Θεραπευτικής Ιππασίας Σερρών (ΚΕΘΙΣ) είναι ένα φιλανθρωπικό μη κερδοσκοπικό σωματείο που δημιουργήθηκε από μία παρέα παθιασμένων εθελοντών, το 2005. «Η ιδέα ήταν δική μου. Είμαι φυσικοθεραπεύτρια εξειδικευμένη στην εγκεφαλική παράλυση. Είχα παρακολουθήσει ένα σεμινάριο στον Ιππικό Σύλλογο στη Βαρυμπόμπη και είδα να ανεβάζουν στο άλογο ενα τετραπληγικό παιδί. Μου έκανε τρομερή εντύπωση. Όταν ανεβαίνει ένας άνθρωπος με αναπηρία στη ράχη του αλόγου, μεταφέρονται νευρομυϊκά σε αυτόν φυσιολογικά πρότυπα βάδισης. Σκεφτόμουν και έλεγα πώς θα γίνει να κάνουμε τον δικό μας χώρο, με τις δικές μας αρχές και αξίες. Ευτυχώς, ο δήμαρχος τότε πίστεψε στο όραμά μας και παραχώρησε το χώρο, όπου βρισκόμαστε στον Νέο Σκοπό Σερρών. Ο Δήμος Εμμανουήλ Παππά μας πληρώνει το νερό και το ρεύμα. Με εξαίρεση τρεις εργαζόμενους, όλοι οι υπόλοιποι, είμαστε εθελοντές, κάνουμε τις θεραπείες εθελοντικά. Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος κάλυψε τα έξοδα του στάβλου, ενώ πλήρωνε τους μισθούς των εργαζομένων για δύο χρόνια (2016-2018). Πραγματοποιούμε 110-120 θεραπείες το μήνα. Όταν κάποιοι ζορίζονται οικονομικά, δεν τους παίρνουμε χρήματα. Τα ειδικά σχολεία του νομού κάνουν θεραπείες πάντα δωρεάν, ενώ οι υπόλοιποι πληρώνουν 25 ευρώ τη θεραπεία, όταν στην Αθήνα κοστίζει 50-55 ευρώ. Τα έξοδά μας αγγίζουν τις 120 χιλιάδες ευρώ ετησίως. Τα ζώα έχουν έξοδα, πρέπει να φάνε να πεταλωθούν. Δεν κάνουμε μόνο θεραπεία, αλλά και μαθήματα τυπικής ιππασίας (πάλι εθελοντικά). Θέλουμε να είμαστε όλοι μαζί. Πολλά παιδιά που κάνουν τυπική ιππασία έρχονται ως εθελοντές στη θεραπευτική και μαθαίνουν τι είναι αναπηρία, συνύπαρξη. Τα έσοδά μας πρόερχονται από τα μαθήματα, τις θεραπείες, τις (μικρο)χορηγίες της τοπικής κοινωνίας. Όταν έγινε μια μεγάλη πλημμύρα και χάσαμε δυο ζώα μας, άνθρωποι άγνωστοι μας έδιναν 100, 200, 300 ευρώ. Όλο αυτό το κερδίσαμε, τίποτα δεν μας χαρίστηκε. Κατανοώντας όλο αυτό που γίνεται, ευτυχώς, από το 2019, το κράτος μας δίνει 25 χιλιάδες ευρώ ετησίως. Είναι μια ανάσα για μας», μας λέει η Μαρία Λίγκα, πρόεδρος του ΔΣ του ΚΕΘΙΣ.