Κοινωνική εργασία: ποτέ ουδέτερη / Με αφορμή μια διημερίδα
Written by v.psychogios on 09/10/2025
Πόσο «βία» είναι η αυτοάμυνα απέναντι στην εξαθλίωση;
Στη δημόσια σφαίρα ακούμε συνεχώς εκκλήσεις για καταδίκη της βίας απ’ όπου κι αν προέρχεται. Ομως, ποιος ορίζει τι είναι βία; Η κυρίαρχη αφήγηση παρουσιάζει ως απειλή κάθε μορφή αντίστασης, ενώ αφήνει αόρατη την κανονικοποιημένη βία της φτώχειας, του αποκλεισμού, της περιθωριοποίησης. Τελικά, πόσο «βία» είναι η αυτοάμυνα απέναντι στην εξαθλίωση; Η συστημική βία δεν είναι απλώς μια σειρά από μεμονωμένα περιστατικά επιβολής, καταστολής ή κοινωνικής αδικίας. Είναι η αόρατη, αλλά πανίσχυρη, μηχανή που ρυθμίζει την καθημερινότητα όλων μας.
Είναι η ανεργία και η επισφάλεια που τσακίζουν τις ζωές των νέων, είναι η υποχρηματοδότηση των δημόσιων δομών Υγείας, Παιδείας και Πρόνοιας, είναι η εξαθλίωση των προσφύγων στα κέντρα κράτησης, είναι η κανονικοποίηση της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας. Είναι η παντελής έλλειψη συστήματος προστασίας του παιδιού και υποστήριξης της οικογένειας. Είναι ο καθημερινός ρατσισμός, οι διακρίσεις σε βάρος των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας, των Ρομά, των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, των αναπήρων, των ατόμων με ψυχιατρικές διαγνώσεις. Είναι ο αυταρχισμός στους χώρους εργασίας, η πειθαρχική βία στα σχολεία, η γκετοποίηση των ειδικών σχολείων.
Είναι οι νόμοι που ποινικοποιούν τη διαμαρτυρία, η αστυνομία που στήνει επιχειρήσεις-σκούπα αντί να προστατεύει τους πιο ευάλωτους. Είναι οι διανομείς που δουλεύουν απλήρωτες υπερωρίες, οι καλλιτέχνες που επιβιώνουν με επιδόματα φτώχειας, οι συμβασιούχοι που ζουν σε καθεστώς ομηρίας. Είναι η έμφυλη βία που τροφοδοτείται από τον σεξισμό των θεσμών. Είναι ο θεσμικός ρατσισμός που χωρίζει ανθρώπους σε «νόμιμους» και «παράνομους», σε «κανονικούς» και «επικίνδυνους». Είναι οι ακατάλληλες υποδομές, η έλλειψη διαδικασιών και πρωτοκόλλων, είναι η έκθεση σε κίνδυνο της ασφάλειας και της ζωής των πολιτών εξαιτίας παραλείψεων των εκάστοτε κυβερνώντων.
Η βία είναι βαθιά ριζωμένη στον τρόπο που έχει δομηθεί η κοινωνία μας. Είναι θεμελιωμένη στις κοινωνικές σχέσεις, στους θεσμούς, στις οικονομικές δομές. Είναι ο τρόπος που μοιράζονται η εξουσία και οι πόροι, ποιος έχει λόγο και ποιος φιμώνεται, ποιος προστατεύεται και ποιος εκτίθεται. Οι θεσμοί που υποτίθεται ότι προστατεύουν, συχνά αναπαράγουν τους αποκλεισμούς και την καταπίεση, σε ένα περιβάλλον όπου η συστημική βία λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής: οι καταπιεσμένοι υφίστανται ακόμη μεγαλύτερη πίεση όταν ανήκουν σε περισσότερες από μία ευάλωτες κατηγορίες.
Ως κοινωνικές/οί λειτουργοί, βλέπουμε τη βία όχι μόνο στα πρόσωπα που εξυπηρετούμε, αλλά στις ίδιες τις συνθήκες της ζωής τους. Μέσα από τους χώρους εργασίας μας ερχόμαστε καθημερινά αντιμέτωποι με κάθε έκφανση θεσμικής και συστημικής βίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι κοινωνικές/οί λειτουργοί των δήμων που καλούνται να ασκήσουν ένα εξαιρετικά ευαίσθητο και σύνθετο έργο, την προστασία του παιδιού, ως παράλληλο καθήκον, χωρίς εξειδικευμένες δομές, οργανωτικά εργαλεία και θεσμική θωράκιση. Αυτό οδηγεί σε επαγγελματική εξουθένωση, σε αυξημένους κινδύνους για την ψυχική και σωματική τους ακεραιότητα, και τελικά σε υποβάθμιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών τόσο προς τα παιδιά και τις οικογένειές τους όσο και προς όλες τις άλλες ευάλωτες ομάδες.
Συνεπώς οι κοινωνικές/οί λειτουργοί δεν είμαστε απλώς παρατηρήτριες ή διαμεσολαβητές της συστημικής βίας, αλλά μέρος της ίδιας συνθήκης καταπίεσης. Στην επαγγελματική μας ζωή βιώνουμε επισφάλεια, χαμηλές αμοιβές, υποστελέχωση και αδυναμία πρόσβασης σε επιστημονική εποπτεία. Εργαζόμαστε σε περιβάλλοντα που θέτουν σε κίνδυνο την ψυχική και σωματική μας υγεία, χωρίς να αναγνωρίζεται η επικινδυνότητα του έργου μας. Παράλληλα, ως πολίτες, αντιμετωπίζουμε τα ίδια προβλήματα με τις ομάδες που στηρίζουμε: ακρίβεια, ανασφάλεια, περιορισμούς δημοκρατικών δικαιωμάτων, κοινωνικές ανισότητες. Η διπλή αυτή έκθεση, ως επαγγελματίες και ως άτομα, κάνει την ανάγκη για συλλογική διεκδίκηση δικαιοσύνης ακόμη πιο επιτακτική.
Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα, ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα βαθύ επαγγελματικό και ηθικό ερώτημα: Ποιος είναι ο ρόλος μας; Είμαστε απλοί διαχειριστές της φτώχειας, πυροσβέστες κοινωνικών κρίσεων που παράγει το ίδιο το σύστημα ή μπορούμε να είμαστε φορείς κοινωνικής αλλαγής; Η κοινωνική εργασία δεν μπορεί να υπηρετεί την εφαρμογή πολιτικών που συντηρούν την ανισότητα.
Αντί να περιοριζόμαστε σε διαχείριση περιστατικών και να μπαίνουμε σε ρόλο θεματοφύλακα της τάξης, οφείλουμε να ενδυναμώνουμε τις κοινότητες ώστε να διεκδικούν οι ίδιες όσα τους ανήκουν, να καταγγέλλουμε τις συνθήκες που δημιουργούν τη βία και να διεκδικούμε δομικές αλλαγές με στόχο την αποδόμηση των εξουσιαστικών σχέσεων, την έμπρακτη διεκδίκηση ισότητας, την πολιτική συμμετοχή των ίδιων των ανθρώπων που πλήττονται. Αυτή η στάση είναι συχνά ριψοκίνδυνη, καθώς μας φέρνει σε σύγκρουση με εργοδότες, διοικήσεις ή κρατικούς μηχανισμούς, όμως είναι απαραίτητη για να έχει η δουλειά μας ουσιαστικό κοινωνικό νόημα.
Μόνο μια κοινωνία που διασφαλίζει ισότιμη πρόσβαση σε δικαιώματα, πόρους, ελευθερίες μπορεί να εξαλείψει τις ρίζες της βίας. Αυτό σημαίνει ότι ο ρόλος μας δεν είναι μόνο θεραπευτικός ή υποστηρικτικός· είναι και πολιτικός. Να στεκόμαστε στο πλευρό των αόρατων, να διεκδικούμε κοινωνική δικαιοσύνη, να διεκδικούμε δομές που προστατεύουν χωρίς να καταπιέζουν, που στηρίζουν χωρίς να ελέγχουν, που καλλιεργούν αλληλεγγύη αντί για φόβο.
*Κοινωνικός λειτουργός,
μέλος του Δ.Σ. του Συνδέσμου Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος,
πρόεδρος του Περιφερειακού Συμβουλίου Κ. Μακεδονίας του ΣΚΛΕ
~~ ~ ~~
Διημερίδα του Περιφερειακού Συμβουλίου Κεντρικής Μακεδονίας του Συνδέσμου Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος
Συστημική Βία: Όψεις και Επιπτώσεις στην Καθημερινότητα – 10 &11 Οκτωβρίου 2025
Το Περιφερειακό Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας του Συνδέσμου Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος διοργανώνει διημερίδα με θέμα:
Συστημική Βία: Όψεις και Επιπτώσεις στην Καθημερινότητα
Δείτε αναλυτικά εδώ