Η επιστροφή των ασθενειών της βικτωριανής εποχής

Το «κοινό μας σπίτι», ο πλανήτης Γη, γίνεται διαρκώς πιο νοσογόνος. Για όλα τα έμβια όντα που τον κατοικούν, αλλά ιδιαίτερα για το ανθρώπινο είδος. Από μια άποψη, εντελώς δίκαια: δεν πρόκειται για κάποιου είδους βιβλική τιμωρία («οι επτά πληγές του Φαραώ») ούτε για ανερμήνευτο γεγονός που ανακαλεί μεταφυσικές ερμηνείες και φόβους, αλλά για τα «έργα των ανθρώπων».

Αν, λοιπόν, οι κοριοί επιστρέφουν στο Παρίσι και στην Ευρώπη γενικότερα, αν επιστρέφουν οι ξεχασμένες ασθένειες της βικτωριανής εποχής περιγελώντας τον εξελιγμένο πολιτισμό μας, αν εμφανίζονται όλο και συχνότερα οι ζωονόσοι έχοντας ήδη στο βιογραφικό τους μια πανδημία (την Covid-19), αν η ελονοσία εξελίσσεται στη νέα πανδημία, αν οι νοσογόνοι παράγοντες θεριεύουν ξανά, οι αιτίες πρέπει να αναζητηθούν στον τρόπο που παράγεται και αναπαράγεται η ζωή στον πλανήτη.

Αν λοιπόν ξαναγίνεται επείγον να οργανωθεί η άμυνα των κοινωνιών απέναντι σε αυτή τη νέα «έξαρση» παλιών ασθενειών που επιστρέφουν και νέων που αναδύονται, πρέπει να μιλήσουμε για τα αίτια και τα μέσα προστασίας: για την κλιματική κρίση, τα αίτια και τις συνέπειές της, για την ανεξέλεγκτη αστικοποίηση, για την επέκταση των ανθρώπινων οικοσυστημάτων πέρα από τα όρια αντοχής των ενδιαιτημάτων της άγριας ζωής, για τα μεταλλαγμένα και τους όρους εκτροφής των ζώων στους άθλιους «στρατώνες» της βιομηχανικής κτηνοτροφίας μεγάλης κλίμακας, για τη μόλυνση του περιβάλλοντος.

Και παράλληλα για τη συνεχή υποβάθμιση των συστημάτων δημόσιας υγείας, την ανάθεση της έρευνας για ιατρικούς σκοπούς στον ιδιωτικό τομέα και δη στους πολυεθνικούς γίγαντες της φαρμακευτικής βιομηχανίας, τους δημοσιονομικούς «κόφτες» και τις «υπέρτερες» προτεραιότητες που απορροφούν το κρατικό ενδιαφέρον και πολύτιμους δημόσιους πόρους, για τη λογική της εκ των υστέρων παρέμβασης μετά την καταστροφή και με στόχο τα άμεσα «μπαλώματα» ώστε να μη διαταραχθεί η κανονικότητα του συστήματος παραγωγής και αναπαραγωγής της ζωής, του ίδιου αυτού συστήματος που κάνει τον πλανήτη Γη διαρκώς πιο αβίωτο…

Ενα πλήθος από παράγοντες κάνουν τον πλανήτη πιο νοσογόνο και τις κοινωνίες πιο ευάλωτες, με αποτέλεσμα να επανέρχονται παλιές και να συσσωρεύονται νέες απειλές για τη δημόσια υγεία.

Στις αρχές Αυγούστου, η ιστοσελίδα Politico δημοσίευσε άρθρο με τίτλο «5 ασθένειες της βικτωριανής εποχής που επιστρέφουν στη Δύση». Αναφερόταν στην ιλαρά, τη σύφιλη, την αρθρίτιδα, τη λέπρα και την ελονοσία. Πλήθος ανάλογων άρθρων τους τελευταίους μόνο μήνες διεκτραγωδεί τις διαστάσεις και τις συνέπειες αυτής της επιστροφής – που δεν αφορά μόνο τις συγκεκριμένες 5, αλλά και άλλες. Πρόσφατα, προκάλεσε μεγάλη εντύπωση η είδηση ότι εμφανίστηκε «επιδημία» κοριών στο Παρίσι και σύντομα μάθαμε ότι δεν πρόκειται μόνο για το Παρίσι και τη Γαλλία, αλλά για πολλές χώρες της Ευρώπης – της Ελλάδας μη εξαιρουμένης, καθώς εντοπίστηκαν και σε ξενοδοχείο της Νέας Μάκρης, στο οποίο σφραγίστηκε μία πτέρυγα.

Δεν πρόκειται όμως μόνο για τις παλιές ασθένειες που νομίζαμε ότι έχουν εξαφανιστεί αλλά επιστρέφουν. Υπάρχουν και οι νέες, αναδυόμενες ασθένειες, που προσβάλλουν όχι μόνο τις πολλαπλώς ανοχύρωτες κοινωνίες των φτωχών και υπό ανάπτυξη χωρών του πλανήτη, αλλά και την αναπτυγμένη Δύση.

ΕΛΟΝΟΣΙΑ: Συγκαταλέγεται στις παλιές ασθένειες που επιστρέφουν, με διπλή έννοια: Οτι επεκτείνεται ανησυχητικά σε χώρες στις οποίες υπήρχε (φτωχές και αναπτυσσόμενες), αλλά και στις αναπτυγμένες της Δύσης, όπου είχε εξαφανιστεί, καθώς η κλιματική αλλαγή δημιουργεί ξανά τις προϋποθέσεις. O Peter Sands, επικεφαλής του Global Fund, ενός από τους μεγαλύτερους χρηματοδότες παγκοσμίως προγραμμάτων HIV, φυματίωσης και ελονοσίας, και εκτελεστικός διευθυντής του Παγκόσμιου Ταμείου για την Καταπολέμηση του AIDS, της φυματίωσης και της ελονοσίας, σε συνέντευξή του στο Politico στις αρχές Απριλίου φέτος, επισήμανε ότι ενώ όλος ο κόσμος έχει στρέψει την προσοχή του στον άγνωστο «ιό Χ» που θα προκαλέσει τη νέα πανδημία, παραγνωρίζει τα δεδομένα για την εξάπλωση της ελονοσίας παγκοσμίως, σε σημείο ώστε να προβάλλει ως η απειλή της επόμενης πανδημίας.

Αναφέροντας το παράδειγμα του Πακιστάν, που το 2022 επλήγη από πρωτοφανείς και τρομερά καταστροφικές πλημμύρες, είπε ότι τα στάσιμα νερά και οι πλημμυρισμένες περιοχές αποτελούν ευνοϊκούς τρόπους αναπαραγωγής για τα κουνούπια τα οποία μεταφέρουν τους θανατηφόρους μολυσματικούς παράγοντες, ενώ η διαταραχή του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης στον απόηχο της φυσικής καταστροφής αυξάνει τον αριθμό των θυμάτων. Με τα ακραία καιρικά φαινόμενα να γίνονται συχνότερα και πιο καταστροφικά, η ελονοσία μπορεί κάλλιστα να επιστρέψει και στην Ευρώπη, είπε ο Σαντς. Ας πάρουμε υπόψη μας ότι δεν είναι τα λόγια κάποιου ακτιβιστή, αλλά ενός μεγαλοτραπεζίτη…

Οι παλιές ασθένειες που επιστρέφουν σε έναν νοσογόνο πλανήτη

ΔΑΓΚΕΙΟΣ ΠΥΡΕΤΟΣ: Τα τελευταία χρόνια, είναι από τις προσφιλέστερες αναφορές κινδύνου για τη δημόσια υγεία λόγω των συνθηκών που δημιουργούνται εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Πρόκειται για θανατηφόρα ασθένεια που μεταδίδεται από τα κουνούπια. Ο φορέας του μολυσματικού παράγοντα είναι το γνωστό κουνούπι-τίγρης. Με βάση τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων, η ασθένεια εμφανίστηκε το 2022 στη Γαλλία και στην Ισπανία. Μέσω των κουνουπιών μεταδίδεται επίσης η ασθένεια Ζίκα. Ασφαλώς, ο δάγκειος πυρετός μπορεί να αντιμετωπιστεί από τα προηγμένα συστήματα υγείας της Δύσης.

Ωστόσο, καθώς οι ασθένειες όπως αυτή θεωρούνταν εξαφανισμένες για την αναπτυγμένη Δύση, τώρα θα πρέπει να υπάρξουν επενδύσεις στην έρευνα και την παραγωγή φαρμάκων, οπότε θα παρουσιαστεί ξανά το πρόβλημα που παρουσιάστηκε με την Covid-19: Η αναπτυγμένη Δύση θα τα κρατήσει για τον εαυτό της και θα τα στερηθούν οι κάτοικοι των φτωχών χωρών, όπου το πρόβλημα είναι οξύτερο και τα συστήματα υγείας υποτυπώδη.

ΛΕΠΡΑ: Η γνωστή σοβαρή δερματοπάθεια θεωρείται παρελθόν εδώ και δεκαετίες στον αναπτυγμένο δυτικό κόσμο. Ωστόσο, αναφορές από τη Φλόριντα των ΗΠΑ κάνουν λόγο όχι μόνο για την εμφάνισή της εκεί, αλλά και για το ενδεχόμενο να έχει ήδη γίνει ενδημική, καθώς τα αναφερόμενα περιστατικά έχουν υπερδιπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία στις νοτιοανατολικές πολιτείες των ΗΠΑ!

ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ: Η «ασθένεια των βασιλιάδων» επανέρχεται στον αναπτυγμένο δυτικό κόσμο. Η ουρική αρθρίτιδα αποτελεί επώδυνο τύπο αρθρίτιδας και τα κρούσματα αυξάνονται σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ και στον Καναδά, όπου καταγράφονται οι υψηλότεροι δείκτες επιπολασμού την τελευταία 25ετία. Αυτή τη φορά δεν ευθύνονται παράγοντες που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, αλλά η παχυσαρκία, η υψηλή αρτηριακή πίεση και ο διαβήτης, η κατανάλωση αλκοόλ – όλα τους διαδεδομένα στον αναπτυγμένο κόσμο. Ωστόσο, η σύσταση της «Παγκόσμιας προειδοποίησης επιστημόνων για την κλιματική έκτακτη ανάγκη» περί στροφής στην κατανάλωση φυτικών τροφίμων θα ήταν προφανώς επωφελής για την αντιμετώπιση της ασθένειας…

ΣΥΦΙΛΗ (ή ευλογιά): Ασθένεια που θεωρούνταν παρελθόν στην Ευρώπη, επανέρχεται, όπως δείχνουν τα στοιχεία. Από τα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’30, το 20% των Λονδρέζων έπασχε από την ασθένεια. Πρόσφατα όμως η Υπηρεσία Ασφάλειας Υγείας της Μ. Βρετανίας παρατήρησε πολύ μεγάλες εξάρσεις. Το 2022 έπασχαν 8.692 Λονδρέζοι – ο μεγαλύτερος ετήσιος αριθμός μετά το 1948! Ερευνα του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων έδειξε ότι τα κρούσματα στην Ε.Ε. βρίσκονται σε επικίνδυνα ανοδική τροχιά, με τα υψηλότερα ποσοστά να παρατηρούνται στη Μάλτα και την Ιρλανδία. Εδώ, οι αιτίες είναι είτε κοινωνικές (μεγάλη αύξηση των περιστασιακών σεξουαλικών συνευρέσεων, ιδιαίτερα με τη μεγάλη διάδοση των ηλεκτρονικών εφαρμογών γνωριμιών) είτε υποβάθμισης των υπηρεσιών υγείας (το 2022 περικόπηκαν 1 δισ. λίρες από τη χρηματοδότηση υπηρεσιών σεξουαλικής υγείας).

ΙΛΑΡΑ: Είναι από τις πλέον μεταδοτικές ασθένειες και γι’ αυτό, πριν ανακαλυφθεί το 1963 το εμβόλιο, κάθε δύο με τρία χρόνια έφτανε στην έξαρση της επιδημίας, προκαλώντας πάνω από 2 εκατομμύρια θανάτους. Ο μαζικός εμβολιασμός πρακτικά την εξάλειψε, αλλά πρόσφατα τα κρούσματα άρχισαν να αυξάνονται ανησυχητικά. Ο λόγος είναι ότι για να μένει η ασθένεια καθηλωμένη ώστε μια χώρα να θεωρείται «χώρα χωρίς ιλαρά», πρέπει το ποσοστό της εμβολιαστικής κάλυψης να φτάσει το 95%. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια το ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης μειώνεται σταθερά, με αποτέλεσμα η Ελλάδα, η Μ. Βρετανία, η Τσεχία και η Αλβανία να έχουν χάσει το στάτους της χώρας χωρίς ιλαρά.

«Ολα ξεκινούν από το νερό και όλα καταλήγουν στο νερό»

Συνεντευξη: Παναγιώτης Καράνης, καθηγητής και ειδικός παρασιτολόγος εκλεγμένος στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βόνης και εκλεγμένος καθηγητής Ανατομίας στην Ιατρική Σχολή της Κολονίας.

Ο Παναγιώτης Καράνης είναι καθηγητής και ειδικός παρασιτολόγος εκλεγμένος στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βόνης και εκλεγμένος καθηγητής Ανατομίας στην Ιατρική Σχολή της Κολονίας. Διδάσκει τα μαθήματα Παρασιτολογία, Τροπικές αρρώστιες και Ανατομία του ανθρώπου.

Υπήρξε προσκεκλημένος εμπειρογνώμονας των κυβερνήσεων της Ιαπωνίας και της Κίνας, καθηγητής στο Ιαπωνικό Εθνικό Κέντρο Ερευνών για Πρωτοζωονόσους στο Πανεπιστήμιο του Ομπιχίρο στη βόρεια Ιαπωνία και καθηγητής/διευθυντής του Κέντρου Βιοϊατρικής και Λοιμωδών Νοσημάτων του Πανεπιστημίου Τσινκ Xάι στα υψίπεδα του Θιβέτ, μεταξύ Θιβέτ και Μογγολίας.

Είναι αφοσιωμένος στην προσφορά της έρευνας για τη δημόσια υγεία και στην καθοδήγηση ιατρών και επιστημόνων για τα παραμελημένα παρασιτικά νοσήματα, ενώ από τo 2019 ανέλαβε καθηγητής και διευθυντής Ανατομίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας στην Κύπρο.

Οι εμπειρίες του τον καθιστούν πολύτιμη πηγή ερμηνείας του φαινομένου επιστροφής των ξεχασμένων νόσων.

● Κύριε Καράνη, πρόσφατα μας ξάφνιασε πολύ η είδηση ότι οι κοριοί έχουν… καταλάβει το Παρίσι. Ακόμη πιο πρόσφατα, υπήρξε η είδηση ότι εντοπίστηκαν και στην Αθήνα. Τι συμβαίνει και τι πρέπει να κάνουμε;

Στη δεκαετία του 1950, οι κοριοί είχαν σχεδόν εξαφανιστεί, αλλά τώρα εμφανίζονται και δημιουργούν προβλήματα όλο και πιο συχνά. Εχουν εντοπιστεί σε ξενοδοχεία, στο μετρό, σε τρένα και σε κινηματογράφους. Οι κοριοί άρχισαν να εξαπλώνονται στη γαλλική πρωτεύουσα ήδη πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Το Παρίσι φάνηκε να πλήττεται σοβαρά τον τελευταίο καιρό. Υπήρξαν αυξανόμενες αναφορές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για κοριούς που έχουν εντοπιστεί σε διάφορα σημεία σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Το 7% των Γάλλων έχει ήδη πέσει θύμα του εκτοπαρασίτου αυτού από το 2016 – περίπου 4,7 εκατομμύρια άτομα. Το φαινόμενο αυτό θα συνεχιστεί. Η αντιμετώπιση είναι η επαναληπτική απολύμανση όπου χρειάζεται, σε τακτά διαστήματα και μόνο από ειδικούς εξολοθρευτές.

● Συμμερίζεστε τον φόβο επανεμφάνισης ασθενειών που πιστεύαμε ότι αποτελούν οριστικά παρελθόν;

Δεν είναι φόβος, είναι πραγματικότητα. Και δεν είναι κάτι καινούργιο. Προσωπικά, προειδοποίησα για πρώτη φορά την ελληνική επιστημονική κοινότητα σε πανελλήνιο ιατρικό συνέδριο στην Αθήνα το 2013 για την επανεμφάνιση ή τον κίνδυνο επανεμφάνισης στην Ελλάδα και στην Ευρώπη ασθενειών που πιστεύαμε ότι έχουν εξαφανιστεί και ειδικότερα σε σχέση με την κλιματική αλλαγή. Απλώς απαιτείται χρόνος μέχρι να γίνει αποδεκτό. Το λάθος ήταν ότι η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα μετά την ανάπτυξη των αντιβιοτικών πίστεψε ότι αυτές οι ασθένειες ανήκαν οριστικά στο παρελθόν.

● Οι καταστροφικές πλημμύρες στη Θεσσαλία τροφοδότησαν τη συζήτηση για το αν θα τις ακολουθήσουν κάποιες ασθένειες, όπως η λεπτοσπείρωση. Ακούστηκε επίσης ότι θα περάσει μεγάλο διάστημα πριν το πόσιμο νερό ξαναγίνει ασφαλές. Τι ισχύει και τι μπορούμε να περιμένουμε;

Οπως είχε πει ο Ηράκλειτος, «Ολα ξεκινούν από το νερό και όλα καταλήγουν στο νερό». Η έξαρση τέτοιων ασθενειών σχετίζεται άμεσα με τις πλημμύρες και τις καταστροφές στο δίκτυο υδροδότησης. Μέσα εκεί θα υπάρχουν και μικροοργανισμοί: ιοί, βακτηρίδια, παράσιτα. Το μολυσμένο νερό της βρύσης, το χώμα και τα μολυσμένα τρόφιμα μπορεί να προκαλέσουν υδατογενείς και τροφιμογενείς λοιμώξεις.

Επίσης, δεν πρέπει να παραβλέπουμε, αργότερα, την πιθανότητα ανάπτυξης βιοστρωμάτων -«βιοφίλμ»- στους αγωγούς του νερού. Το βιοφίλμ μπορεί να κατακρατήσει μικροοργανισμούς στους σωλήνες, και αν αναπτυχθεί περαιτέρω, δημιουργώντας στρώμα εντός του σωλήνα, οι μικροοργανισμοί να διοχετευθούν στη συνέχεια στο πόσιμο νερό και λόγω της υψηλής πίεσης. Αλλοι οργανισμοί, όπως π.χ. το κρυπτοσπορίδιο, που προκαλεί γαστρεντερίτιδα, επιζούν για πολύ καιρό στη φύση και στο νερό για περίπου δύο χρόνια, δεν θανατώνεται από το χλώριο γιατί έχει μεγάλη αντοχή σε αυτό. Θα απαιτηθεί λοιπόν χρόνος.

● Με την Covid-19 αποδείχθηκε ότι τα συστήματα υγείας ήταν απροετοίμαστα. Αποδείχθηκε επίσης ότι γίνονται πειράματα με ιούς αλλά δεν γίνονται παράλληλα προετοιμασίες για αντίστοιχα εμβόλια ή φάρμακα. Ποιος είναι ο ρόλος της έρευνας και πόσο επαρκές είναι το ενδιαφέρον του κράτους για τη χρηματοδότηση της έρευνας;

Τώρα περισσότερο από ποτέ, βλέπουμε την ανάγκη για επιστημονική ανταλλαγή, επενδύοντας στη βιοϊατρική έρευνα και στην εκπαίδευση της επόμενης γενιάς, για νέους επιστήμονες, ειδικούς ιολόγους ιατρούς στην Ελλάδα. Παρότι η έλευση της επόμενης πανδημίας θα είναι αναπόφευκτη -και αυτό δεν είναι προφητεία- κανένας δεν μπορεί να γνωρίζει ακριβώς πότε θα έρθει. Συνεπώς πρέπει συνεχώς να αγρυπνούμε προωθώντας την έρευνα, την ετοιμότητα για προφύλαξη, διάγνωση και θεραπεία.

● Πώς πιστεύετε ότι πρέπει να προετοιμαστεί η χώρα μας απέναντι στις απειλές κατά της δημόσιας υγείας από επιδημικούς νοσογόνους παράγοντες, παλιούς και νέους;

Με την εκπαίδευση επιστημόνων, με αφιέρωση και απόκτηση εμπειρίας στο επάγγελμα και φυσικά με αλλαγές και τις κατάλληλες δομές που πρέπει να υπάρξουν σε κάθε τομέα. Με την ενδυνάμωση της διαγνωστικής ικανότητας του συστήματος και την ανάπτυξη της επιτήρησης ασθενειών. Με μεγάλες επενδύσεις στην έρευνα και την τεχνολογία. Πρέπει να καλύψουμε τα ερευνητικά κενά και τις ανάγκες της χώρας στη δημόσια υγεία και στη βιοϊατρική έρευνα. Από την άλλη μεριά, πρόκειται για «χρυσή εποχή» όσον αφορά την έρευνα πάνω σε μολυσματικές ασθένειες, ανάπτυξη φαρμάκων και θεραπειών. Η Ελλάδα και οι άνθρωποί της δεν μπορούν να εξαρτώνται μόνο από άλλες χώρες. Θα πρέπει να βασίζονται επίσης στην ευφυΐα μας, στην επιστήμη και στην τεχνολογία – ας διδαχτούμε σε αυτό από τα επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων αιώνες πριν.

Το 2019, οι William J. Ripple, Christopher Woolf, Phoebe Bardard, William R. Moomaw δημοσίευσαν την «Παγκόσμια προειδοποίηση επιστημόνων για την κλιματική έκτακτη ανάγκη» και κάλεσαν όποιον/α συμφωνεί να την προσυπογράψει. Η έκκληση αυτή των επιστημόνων συγκέντρωσε μέσα στο 2019 11.258 υπογραφές επιστημόνων από 153 χώρες – σήμερα είναι πολύ περισσότερες.

Ανάμεσα στ’ άλλα, για τα ζητήματα της διατροφής, από την οποία εξαρτάται άμεσα η δημόσια υγεία, προτείνουν:

«Η κατανάλωση κυρίως φυτικών τροφίμων με παράλληλη μείωση της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων, ειδικά των μηρυκαστικών ζώων, μπορεί να βελτιώσει την ανθρώπινη υγεία και να μειώσει γενικά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Επιπλέον, αυτό θα απελευθερώσει καλλιεργήσιμες εκτάσεις για την καλλιέργεια απαραίτητης ανθρώπινης φυτικής τροφής αντί για ζωοτροφές. Οι καλλιεργητικές πρακτικές που αυξάνουν τον άνθρακα του εδάφους είναι ζωτικής σημασίας. Πρέπει να μειώσουμε δραστικά την τεράστια ποσότητα σπατάλης τροφίμων σε όλο τον κόσμο».

Αμεσος στόχος αυτών των προτάσεων είναι η ανάσχεση της αύξησης των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Ωστόσο, θίγουν ζητήματα που άπτονται άμεσα νοσογόνων παραγόντων.

● Η αυταπόδεικτη συμβολή των αερίων του θερμοκηπίου στη μόλυνση της ατμόσφαιρας ευθύνεται για εκατομμύρια πρόωρους τοκετούς και γέννηση λιποβαρών μωρών, αλλά και για εκατομμύρια θανάτους ετησίως – σύμφωνα με έρευνα του ΠΟΥ, πάνω από 7.000.000 το 2020.

● Τα τελευταία χρόνια προστίθενται οι συνέπειες φαινομένων που εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής γίνονται συχνότερα και εντονότερα, όπως τα νέφη μικροσωματιδίων που δημιουργούν οι πυρκαγιές και οι καταιγίδες σκόνης. Η διαρκώς συχνότερη μεταφορά σκόνης από την Αφρική και το νέφος μικροσωματιδίων που σκέπασε πολλές περιοχές της Βόρειας και Κεντρικής Ελλάδας εξαιτίας της μεγα-πυρκαγιάς στον Εβρο αποτελούν το πρόσφατο δικό μας βίωμα. Στη θάλασσα, η αύξηση της θερμοκρασίας των επιφανειακών υδάτων προκαλεί την οξίνιση των ωκεανών και την καταστροφή της βιοποικιλότητας, ενώ η μόλυνση των θαλάσσιων υδάτων μολύνει και το φαγητό που έρχεται στο πιάτο μας.

● Η άλλη βασική εκδοχή ακραίου καιρικού φαινομένου, οι πλημμύρες, έχουν επίσης σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία: καταστρέφοντας δημόσιες υποδομές, ιδίως δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης, έχουν αποτέλεσμα τη μόλυνση του πόσιμου νερού με νοσογόνους παράγοντες, δημιουργία ευνοϊκών όρων για την αναπαραγωγή των κουνουπιών (που με τη σειρά τους είναι φορείς παρασίτων που προσβάλλουν τον άνθρωπο), δυσκολίες στη λειτουργία των υποδομών υγείας κ.λπ. Το δικό μας βίωμα εδώ είναι οι συνέπειες από την καταστροφή στη Θεσσαλία εξαιτίας του «Ντάνιελ».

● Οι παρατεταμένες ξηρασίες ευνοούν την απώλεια νερού λόγω εξάτμισης, αυξάνουν τις ανάγκες στη χρήση νερού, εντείνουν το πρόβλημα της υπεράντλησης και την υφαλμύρωση των υπόγειων υδάτων. Η ίδια αιτία έχει και άλλες δυσμενείς συνέπειες, που πλήττουν τη δημόσια υγεία έμμεσα: μειώνει τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις μειώνοντας παράλληλα το εισόδημα τοπικών κοινοτήτων και οδηγώντας σε μεγαλύτερη εντατικοποίηση της χρήσης φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, καταστρέφει ή απειλεί με καταστροφή ολόκληρα οικοσυστήματα από τα οποία εξαρτάται άμεσα η αναπαραγωγή της ζωής ολόκληρων πληθυσμών κ.λπ. Από την κοινή μας εμπειρία, το λάδι είναι το διακεκριμένο θύμα των παρατεταμένων ξηρασιών – με τις γνωστές συνέπειες.

Με αφορμή την πανδημία Covid-19, έγινε πολλή συζήτηση για τις ζωονόσους, οι οποίες οφείλονται σε τρεις βασικές αιτίες:

● Στις συνθήκες εκτροφής των ζώων στη μεγάλης κλίμακας κτηνοτροφική βιομηχανία. Οι συνθήκες αυτές ευνοούν τόσο τη μετάδοση ιών από τα ζώα στους ανθρώπους όσο και τη μετάλλαξή τους με τη δημιουργία νέων ή και πιο επικίνδυνων στελεχών.

● Στην καταστροφή των ενδιαιτημάτων της άγριας ζωής με τη συνεχή επέκταση των πόλεων, την εκχέρσωση δασών κ.λπ., που φέρνει σε επαφή τις ανθρώπινες κοινότητες με τα άγρια ζώα και διευκολύνει τη μετάδοση ιών από τα ζώα στους ανθρώπους.

● Το εμπόριο άγριων ζώων, ιδιαίτερα σε περιοχές της Ασίας, με τις ίδιες συνέπειες.