‘Ενας χρόνος από τον θάνατο του Γεράσιμου Νοταρά Μια συνένετευξη και ένα άρθρο για εκείνον

Ο επίτιμος πρόεδρος του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων καταθέτει την εμπειρία της δεκαεννιάχρονης προσπάθειας στη χώρα μας για απεξάρτηση

03.2002

«Μέχρι τώρα σε διεθνές επίπεδο δεν έχει βρεθεί άλλη θεραπεία από τα στεγνά προγράμματα».

Τα λόγια του Γεράσιμου Νοταρά – πέρα απ’ τις θεωρητικές προσεγγίσεις – έχουν τη βεβαιότητα της επαλήθευσης απ’ τη δεκαεξαετή λειτουργία των θεραπευτικών κοινοτήτων στη χώρα μας.

Ο Γ. Νοταράς διατέλεσε πρόεδρος για τρεις θητείες (1989 – ’90 και 1995 – 2000) στο Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ). Σήμερα είναι επίτιμος πρόεδρος του ΚΕΘΕΑ και συνεχίζει τη δράση του κατά των ναρκωτικών μέσα απ’ την κοινότητα «Παρέμβαση».

Πιστεύει ότι αν το 1983 δεν είχε ιδρυθεί η «Ιθάκη» απ’ το Φοίβο Ζαφειρίδη και άλλους εφτά θεραπευτές, δε θα υπήρχε σήμερα το ΚΕΘΕΑ και δηλώνει ευτυχής που εργάστηκε μέσα σε αυτόν τον Οργανισμό.

Με το Γ. Νοταρά είχαμε μια μεγάλης διάρκειας συζήτηση για τη φιλοσοφία, τις σχολές και τις εμπειρίες της απεξάρτησης. Δυστυχώς ο περιορισμένος χώρος δεν επιτρέπει τη μεταφορά ολόκληρης της συζήτησης.

Θα προσπαθήσουμε όμως δώσουμε ορισμένες κεντρικές ιδέες με τη ζωντάνια που διατυπώθηκαν.

«Το ΚΕΘΕΑ απ’ το 1983 είπε ότι τα ναρκωτικά είναι κοινωνικό πρόβλημα, δεν είναι ούτε ιατρικό, ούτε ψυχιατρικό», τόνισε ο Γ. Νοταράς για να σημειώσει: «Σε παγκόσμια κλίμακα και όχι μόνο εδώ στην Ελλάδα, ο τρόπος με τον οποίο προσπαθεί το κράτος, η κοινωνία, η εξουσία ως επί το πλείστον να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, είναι πάρα πολλές φορές αντιφατική. Ενώ ο περισσότερος κόσμος συμφωνεί ότι τα θέματα των εξαρτήσεων είναι θέματα κοινωνικοψυχικά και όχι θέματα άλλου τύπου, προσπαθούν ορισμένες φορές να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα όχι με τη θεραπεία αλλά με τη διαιώνισή του. Οταν κάποιος είναι εξαρτημένος και θέλω να ασχοληθώ μαζί του, να τον γιατρέψω όπως λέμε στην κοινή γλώσσα, σημαίνει ότι θέλω να τον κάνω να πάψει να είναι εξαρτημένος. Και έρχεται μια “σχολή”, η οποία σου λέει ότι θα τον γιατρέψει με υποκατάστατα ή με ανταγωνιστές».

– Διότι το υποκατάστατο σημαίνει τη χορήγηση ενός συνθετικού ναρκωτικού. Αρα δεν αντιμετωπίζω την εξάρτηση για να την καταργήσω, απλά τη διαιωνίζω ελεγχόμενα. Μια τέτοια αντίληψη εκτός απ’ το ότι δεν απεξαρτά το άτομο έχει την – ίσως πιο επικίνδυνη – επίπτωση: Καθιστά το άτομο ελεγχόμενο απ’ αυτόν που του δίνει τη σταγόνα και το χάπι».

Αφού κάνει μια αναδρομή στην ιστορία των υποκατάστατων – «μιας πρακτικής χωρίς δυνατότητας εξόδου», ο Γ. Νοταράς σημειώνει τη «γενικευμένη πολιτική της υποκατάστασης από το κράτος».

«Επί αιώνες κυκλοφορούσαν ναρκωτικά και υπήρχαν εξαρτημένοι άνθρωποι. Ξαφνικά βλέπουμε στην Αμερική να γενικεύεται η ιστορία της υποκατάστασης, όταν κάποιες κοινωνικές ομάδες -όπως οι νέγροι, οι πορτορικάνοι, οι λατίνοι – άρχισαν να ενοχλούν. Ενοχλούσαν δηλαδή αυτοί που η ίδια η κοινωνία τους είχε ρίξει στο περιθώριο. Και τι να κάνουμε; Χορήγησέ τους τη μαστούρα με κρατική ευθύνη για να τους έχει υπό συνεχή καταστολή. Να μη διαμαρτύρονται».

– «Είναι υπαρκτό το δίλημμα. Οι άνθρωποι δεν έχουν σωστή πληροφόρηση γιατί το ίδιο το κράτος τους παραπλανά.

Οποιος έχει το πρόβλημα πιάνεται απ’ τα μαλλιά του. Ακούει το κράτος να λέει ότι θα φτιάξει προγράμματα μεθαδόνης και ο καλόπιστος πολίτης το εισπράττει πως γίνονται για να γιατρευτεί ο άνθρωπός του και πασχίζει να τον βάλει σε αυτή τη διαδικασία.

Δεν του είπε όμως κανείς αν ο άνθρωπός του θα γιατρευτεί μέσα από τη μεθαδόνη ή από το οποιοδήποτε υποκατάστατο ή ανταγωνιστή. Και δεν του είπε ότι μείωση της βλάβης – που είναι το κύριο επιχείρημα των υποκατάστατων – μπορεί να γίνει με άλλες μεθόδους».

«Με τον ανθρώπινο τρόπο. Το ΚΕΘΕΑ έχει στα Εξάρχεια – στην καρδιά της πιάτσας – το Κέντρο Πολλαπλής Παρέμβασης που δε χρησιμοποιεί υποκατάστατα. Δέχεται τον άνθρωπο που είναι στη χρήση να ‘ρθει να πλυθεί, να πλύνει και να σιδερώσει τα ρούχα του, να επισκεφθεί τον οδοντίατρο, να τον δει ο γιατρός και να τον παραπέμψει για εξετάσεις μήπως έχει μολυσματικές νόσους, να φάει ένα σάντουιτς, να πιει έναν καφέ με μια μόνο προϋπόθεση: Οτι το χρόνο που θα βρίσκεται μες το κέντρο δε θα κάνει χρήση. Αρα εκεί δεν είναι θεραπεία, είναι μείωση της βλάβης, γιατί όσες ώρες το 24ωρο είσαι έξω από τη χρήση είναι κέρδος».

Ο Γ. Νοταράς επισκέφτηκε την Ολλανδία και την Ελβετία, όπου με στοιχεία – αλλά και ενημέρωση των υπευθύνων – διαπίστωσε την αποτυχία των μοντέλων που τόσο έχουν πολυδιαφημιστεί στη χώρα μας. «Είναι, λέει, εύκολο να λέμε μύθους και να πετάμε πυροτεχνήματα στα παράθυρα των τηλεοράσεων. Αν τα τηλεοπτικά κανάλια δέχονται μια κοινωνία της φούμας, με γεια τους και χαρά τους. Δεν μπορεί όμως το κράτος να ακολουθεί μια αντίστοιχη τακτική – και δε μιλάω για το θέμα του διαχωρισμού γιατί ακόμη δεν το έχει τολμήσει – αλλά να αφήνει ασάφειες σε πράγματα που επιστημονικά είναι δεδομένα. Κάποιοι, δηλαδή, αρμόδιοι να αφήνουν να εννοηθεί ότι η υποκατάσταση είναι θεραπεία. Δεν είναι και πρέπει να το πούμε στους γονείς, που συνωστίζονται να βάλουν το παιδί τους στο πρόγραμμα. Να τους πούμε ότι το καταδικάζουν στην αιώνια μαστούρα»

– «Δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ μαλακών και σκληρών ναρκωτικών. Οι βλάβες είναι ίδιες και η αλληλουχία δεδομένη. Στόχος πρέπει να είναι η θεραπεία και όχι η συντήρηση, που δημιουργεί μεγάλα κοινωνικά προβλήματα και μεγάλα ελλείμματα δημοκρατίας καθώς οδηγεί ολόκληρα τμήματα του πληθυσμού συνεχώς στη μαστούρα. Το είχα επισημάνει και στο φίλο μου Κ. Σημίτη, που το χρησιμοποίησε στη Βουλή, αλλά δε βλέπω να το έχει εφαρμόσει στην πολιτική: Τα ναρκωτικά δε θα μπορέσουν να αντιμετωπιστούν από καμία κυβέρνηση, αν δεν έχουν τη συμπαράσταση όλης της κοινωνίας και για να έχουν τη συμπαράσταση όλης της κοινωνίας, που θα είναι καλά πληροφορημένη, μέσα στο παιχνίδι και όχι αποκλεισμένη».

– «Το κράτος ανακοίνωσε – και ποιος λέει όχι – τη συγκρότηση ενός συντονιστικού φορέα.

Ομως ποιοι είναι σε αυτό το φορέα; Δυστυχώς αυτούς που συμμετέχουν στο συντονιστικό όργανο δεν τους έχω δει ούτε ως επισκέπτες στα θεραπευτικά προγράμματα. Πού λοιπόν θα αναπτυχθεί ο εποικοδομητικός διάλογος; Μήπως στα παράθυρα των τηλεοράσεων;

Ενα τέτοιο συντονιστικό όργανο πρέπει να είναι συλλογικό, να περιλαμβάνει όλους τους εμπλεκόμενους φορείς που παλεύουν κατά των ναρκωτικών. Αλλά πού είναι το “18 Ανω” και το ΚΕΘΕΑ;

Αυτά είναι μεγάλα ελλείμματα. Και δεν είναι μόνο ελλείμματα δημοκρατικά, που δεν επιτρέπουν την αποτελεσματικότητα. Φοβάμαι πως μεθαύριο θα συζητάμε ξανά γιατί κι αυτή η προσπάθεια δεν πέτυχε. Διότι κι εδώ προσπάθησαν να γίνει μια μονοπώληση. Δε χαρακτηρίζω αν είναι κομματική, παρεΐστικη ή συνδικαλιστική. Πάντως δεν είναι αντιπροσωπευτική η καινούρια δομή των φορέων των εκπροσώπων που ασχολούνται με συνέπεια εδώ και χρόνια και με αποτελεσματικότητα, για την καταπολέμηση των ναρκωτικών».

– «Το ΚΕΘΕΑ δε δουλεύει για κανένα αφεντικό, για κανένα κόμμα, για καμία παρέα. Δουλεύει για την κοινωνία, διαχειρίζεται κοινωνικούς πόρους και έχει την ευθύνη να παρουσιάζει αυτή τη διαχείριση με διαφάνεια στην κοινωνία.

Βέβαια τα κόμματα διαμορφώνουν συνειδήσεις στους οπαδούς τους, αλλά διαμορφώνουν και πολιτική στη Βουλή και την κυβέρνηση. Εμείς ξέρουμε ποιοι υποβάλλουν νομοσχέδια για την αποποινικοποίηση ή ή το διαχωρισμό μαλακών και σκληρών ναρκωτικών και ποιοι λένε όχι στη μαστούρα.

Και εγώ δεν μπορώ στον τομέα αυτό παρά να είμαι με όσους είναι εναντίον της μαστούρας».

– «Θα απαντήσω με τρόπο πολύ ανθρώπινο. Πιστεύω ότι ο αριστερός πριν απ’ όλα πρέπει να έχει καθαρό το μυαλό του. Είναι απλούστατο».

Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας και του Συλλόγου Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων 1967-1974 και ανέλαβε επικεφαλής του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος.

07.2022

Ακόμα κι όταν κάποιος φεύγει «πλήρης ημερών» κατά το γνωστό κλισέ, μπορεί να μη συμβιβαζόμαστε εύκολα με το φευγιό του, ιδίως αν ο βίος του ήταν πλήρης όχι μόνο από μέρες αλλά και από προσφορά, ιδίως αν έχει παραμείνει έως το τέλος συνεπής και δραστήριος, όμορφος στη φωνή, στο μυαλό, στην όψη και στην καρδιά. Τέτοια περίπτωση ήταν ο Γεράσιμος Νοταράς.

Γόνος ιστορικής πολιτικής οικογένειας, που χάραξε τη δική του προσωπική πορεία, ο Γεράσιμος Νοταράς σπούδασε στη Λωζάννη πολιτικές επιστήμες και κοινωνιολογία. Καρπός αυτού του συνδυασμού καταγωγής και σπουδών μπορεί να θεωρηθεί η συμβολή του στο έργο του Ζαν Μευνώ «Οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα» (με τη συνεργασία και του Π. Μερλόπουλου). Πρόκειται για την πρώτη σχετική σοβαρή μελέτη που εκδόθηκε το 1966, λίγο πριν από τη δικτατορία. Ηδη από τότε, όπως και σε όλη τη ζωή του, το ενδιαφέρον για την πολιτική αλληλοτροφοδοτούνταν με τη στιβαρή επιστημονική του συγκρότηση.

Στον αγώνα κατά της χούντας μπήκε από τους πρώτους, συγκροτώντας την οργάνωση «Δημοκρατική Αμυνα». Ακολούθησε τη μοίρα των περισσότερων που προκινδύνευσαν τότε, επιλέγοντας τη δυναμική αντίσταση όχι από αφέλεια, άγνοια κινδύνου ή ρομαντισμό, αλλά γιατί θεώρησαν ότι ήταν ο μόνος τρόπος αφενός να αμφισβητηθούν οι συνταγματάρχες, πριν εδραιωθούν για τα καλά στο εσωτερικό και αφετέρου να διατηρηθεί στο εξωτερικό η δημοκρατική αλληλεγγύη και η διεθνής απομόνωση του καθεστώτος. Συνελήφθη, βασανίστηκε συστηματικά, καταδικάστηκε και έμεινε σε διάφορες φυλακές πεντέμισι χρόνια. Αλύγιστος, ακέραιος, δεν σταμάτησε κατά τον εγκλεισμό του να αγωνίζεται με άλλους συγκρατούμενούς του για την ανάδειξη παραβιάσεων δικαιωμάτων και την κατάλυση της δημοκρατίας, με εκκλήσεις στο εξωτερικό και διεθνείς οργανισμούς, συνοδευόμενες από κινητοποιήσεις μέσα στις φυλακές, με τις αναμενόμενες συνέπειες.

Αυτά τα αγωνιστικά ένσημα δεν εκτιμήθηκαν δεόντως από το εκλογικό σώμα και το πολιτικό σύστημα της χώρας. Ο Γεράσιμος Νοταράς δεν ευτύχησε να εκλεγεί βουλευτής, χωρίς αυτό να ήταν ποτέ για τον ίδιο αυτοσκοπός. Αλλά υπηρέτησε τη Δημοκρατία με τον δικό του τρόπο, αυτόν του ταγμένου στην επιστήμη και την κοινωνική προσφορά αγωνιστή.

Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας και του Συλλόγου Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων 1967-1974 και ανέλαβε επικεφαλής του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, θέση που διατήρησε έως το τέλος της ζωής του και μέσω της οποίας συνεισέφερε τα μέγιστα στη διάσωση αρχείων και τεκμηρίων και στην εμβάθυνση στην οικονομική ιδίως ιστορία της χώρας.

Εκεί όμως που οι δημοκρατικές του επιλογές, οι κοινωνιολογικές του αναφορές, η διάθεση για ανιδιοτελή προσφορά και παρεμβάσεις στα δημόσια πράγματα αλλά και η «προϋπηρεσία» του στις φυλακές άφησαν το καθοριστικό τους στίγμα ήταν στη μακρόχρονη συμβολή του στην εδραίωση του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ), στην ενδυνάμωσή του και στην υπεράσπιση της φυσιογνωμίας του.

Επί 33 χρόνια μέλος, 13 από τα οποία εκλεγμένος (και άμισθος) πρόεδρος του διοικητικού του συμβουλίου ο Γεράσιμος Νοταράς άφησε τη σφραγίδα του σε έναν οργανισμό που του ταίριαζε. Γιατί το ΚΕΘΕΑ αποτελούσε έναν πρωτότυπο και ασυνήθιστο για τα ελληνικά δεδομένα συνδυασμό: ήταν ένας δημοκρατικός, γιατί ήταν αυτοδιοικούμενος, αν και δημόσιος, οργανισμός, είχε τεράστια κοινωνική προσφορά στην υπηρεσία των ευάλωτων ανθρώπων, είχε όμως και επιστημοσύνη και διάρκεια, γιατί είχε απλώσει τις ρίζες του κοινωνικά. Και, με τον Νοταρά επικεφαλής, είχε και τόλμη και αγωνιστικό πνεύμα.

Ας μου επιτραπεί μια προσωπική καταγραφή, από την περίοδο που ο Νοταράς, μαζί με άλλα στελέχη του ΚΕΘΕΑ, σχεδίασε και πέτυχε το έως τότε αδιανόητο, λόγω φοβικών πολιτικών αντανακλαστικών και γραφειοκρατικών αγκυλώσεων: τη λειτουργία του πρώτου επισήμως από το κράτος αναγνωρισμένου προγράμματος απεξάρτησης, σε φυλακή της κοινότητας του ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ στον Κορυδαλλό. Ισως να έπαιξε ρόλο και η κοινή κορινθιακή τους καταγωγή, πάντως πείστηκε ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Αναστάσης Παπαληγούρας και έδωσε άδεια, όχι μόνο για τη λειτουργία της κοινότητας αλλά και για να παιχτεί μια παράσταση που είχαν προετοιμάσει οι κρατούμενες, μέλη της κοινότητας, πού όμως; Στο προαύλιο του υπουργείου. Εκεί στήθηκε μια σκηνή υπερυψωμένη και αρκετές σειρές καρέκλες πλιάν, άρχισε να σουρουπώνει, έφτασε η κλούβα με τις ηθοποιούς, πήρε μπρος η παράσταση, με θεατές τον υπουργό, θεραπευτές του ΚΕΘΕΑ, οικογένειες των φυλακισμένων. Η χαρά και ο ενθουσιασμός εναλλάσσονταν με τα δάκρυα, από όλους. Μόλις τελείωσε η παράσταση, κραυγές, μπράβο, χειροκροτήματα, οι κοπέλες έπρεπε αμέσως να ξαναμπούν στην κλούβα για να γυρίσουν στον Κορυδαλλό, αλλά η φρουρά άφησε να σφιχτούν λίγο χέρια, λίγα πεταχτά φιλιά από μανάδες και πατεράδες κι αδέρφια, λίγες αγκαλιές. Μείναμε «οι απέξω» να προσπαθούμε να βάλουμε σε τάξη τις σκέψεις και τα λόγια. Το υπουργείο Δικαιοσύνης είχε ανοίξει την πόρτα, της φυλακής αλλά και τη δική του.

Δεν ξέρω πού είναι σήμερα αυτές οι γυναίκες, που ξαναβρήκαν τη ζωή τους μέσα από την απεξάρτηση. Αυτό που μαθαίνουμε όμως από τους φωτισμένους ανθρώπους, είναι ότι υπάρχουν στοιχήματα που μπορεί και να κερδίζονται, φτάνει να τα βάλουμε. Απόδειξη, η κοινότητα ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ που ακόμα λειτουργεί, όπως πλέον και πολλά άλλα προγράμματα απεξάρτησης στις φυλακές. Γι’ αυτό και την προπερασμένη Τετάρτη, στο τελευταίο το κατευόδιο, το φέρετρο του Γεράσιμου Νοταρά σήκωναν στους ώμους τους μέλη του ΚΕΘΕΑ. Αιωνία του η μνήμη.