Είναι σκληρό να είσαι έφηβος στην Ελλάδα

Δεν ήταν ποτέ το ευκολότερο πράγμα του κόσμου έτσι κι αλλιώς – το σώμα σου αλλάζει συνεχώς κι όχι απαραίτητα με τρόπο που σου αρέσει κιόλας, πόθοι πρωτοφανέρωτοι και λύπες που ούτε καν μπορούσες να φανταστείς σε κυκλώνουν, άλλες στιγμές οι δικοί σου περιμένουν να φερθείς σαν μεγάλος κι άλλες σε αντιμετωπίζουν σαν μωρό.

Ποτέ δεν ήταν μια βόλτα σε λιβάδι με μαργαρίτες η εφηβεία, αλλά τα τελευταία χρόνια μοιάζει ολοένα και πιο δύσκολη. Κι αυτό το επιβεβαιώνει όχι μονάχα μια κουβέντα με τα παιδιά -αν και όταν σε εμπιστεύονται αρκετά για να σου ανοίξουν την τρικυμισμένη θάλασσα εντός τους- και τους εξουθενωμένους γονείς που έχουν μόλις αποκαθηλωθεί από το βάθρο των σούπερ ηρώων που απολάμβαναν όταν τα εφηβάκια τους ήταν παιδάκια, αλλά και η επιστημονική έρευνα.

Χτες ήταν η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας και το Περιφερειακό Γραφείο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για την Ευρώπη δημοσίευσε τη διακρατική «Ερευνα για τις Συμπεριφορές που Συνδέονται με την Υγεία των Εφήβων» (Health Behaviour in School-aged Children, HBSC) για το 2021/22. Στην έρευνα συμμετείχαν περίπου 280.000 έφηβοι 11, 13 και 15 ετών από 44 χώρες – περίπου 6.500 εξ αυτών στην Ελλάδα. Οπως προκύπτει από τα ευρήματα, οι δείκτες ψυχικής υγείας των εφήβων -κυρίως των κοριτσιών- επιδεινώνονται, ενώ τα εμμένοντα ψυχολογικά και σωματικά συμπτώματα έχουν αυξηθεί κατά τη διάρκεια της τελευταίας 10ετίας.

«Δεν με παρηγορούν επί προσωπικού τα όσα αναφέρεις, αλλά τα ακούω με προσοχή». Η μαμά της Ιωάννας εδώ και 6 μήνες έχει μπει στην πιο ταραχώδη περίοδο της 14χρονης σχέσης με την κόρη της. Οχι γιατί η μικρή ζει μια άγρια εφηβεία – κάθε άλλο. Συνεσταλμένη, χαμηλών τόνων, καλή μαθήτρια, δεν έχει ποτέ πει «όχι» ούτε έχει χτυπήσει την πόρτα στα μούτρα της μάνας της. «Καλύτερα να έκανε κάτι από όλα αυτά, τότε θα είχαμε καταλάβει και ίσως να είχαμε προλάβει».

Αυτό που δεν είχε καταλάβει η μαμά της Ιωάννας -ούτε ο μπαμπάς της, ούτε κάποιος από τους καθηγητές της- ήταν ο πελώριος ψυχικός πόνος που κατέκλυζε το κοριτσάκι, τόσο βαθύς και τόσο έντονος που την έκανε να ξεσπάει στον εαυτό της και να χαρακώνει με ξυράφι τα χέρια και τα πόδια της. «Το ανακάλυψα εντελώς τυχαία, μπαίνοντας κατά λάθος στο μπάνιο. Σοκαρίστηκα, πάγωσε το αίμα μου. Ηθελα να κοπανήσω το κεφάλι μου στον τοίχο – τόσο αποτυχημένη μάνα ένιωσα…».

Μετά για την οικογένεια ξεκίνησε ένας Γολγοθάς, αφού όχι μονάχα αποκαλύφθηκε ότι η μικρή έτρωγε άγριο μπούλιγνκ στο σχολείο γιατί «δεν μοιάζει με κορίτσι, αλλά με χοντρολεσβία», όχι μονάχα οι καθηγητές σήκωναν τα χέρια ψηλά απέναντι στους νταήδες της τάξης, αλλά και η ψυχική βοήθεια που χρειάζεται η μικρή βρίσκεται στα 100 χιλιόμετρα μακριά, όπου πρέπει να πηγαινοέρχεται δύο φορές την εβδομάδα – κι ένας από τους δύο γονείς της να χάνει το μεροκάματό του για να υποστηρίξει τη θεραπεία.

Η Ιωάννα νιώθει μόνη και, δυστυχώς, δεν είναι η μόνη. Αν τα παιδιά είναι ο καθρέφτης όσων συμβαίνουν σε μια κοινωνία, η ελληνική οικονομική τραγωδία που τίναξε στον αέρα τις ζωές όλων μας αντανακλάται στους εφήβους μας: το 2022 (έτος συλλογής των πιο πρόσφατων δεδομένων) «πολύ καλή» υγεία ανέφεραν ότι έχουν μόνο 4 στους 10 εφήβους, με το ποσοστό του δείκτη αυτού να είναι σταθερά μειούμενο κατά τη διάρκεια της τελευταίας 15ετίας – ιδιαίτερα στο τελευταίο της μέρος. Μόλις ένας στους 3 εφήβους ανέφερε «υψηλά» επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή το 2022, με το ποσοστό αυτό να είναι επίσης σταθερά σε πτώση σε όλη τη διάρκεια της τελευταίας 20ετίας. Τέλος, 6 στους 10 εφήβους ανέφεραν εμμένουσες ψυχολογικές ή/και σωματικές ενοχλήσεις το 2022, όπως άλλωστε και ολόκληρη την τελευταία 10ετία.

Ενας στους δύο εφήβους αισθάνονται συχνά νευρικότητα (53%) και ευερεθιστότητα (51%), ένας στους 3 (35%) είναι συχνά «στα κάτω του» (ενδεικτικό θλίψης) και σε παρόμοια περίπου αναλογία (30%) έχουν δυσκολίες ύπνου. Τέλος, ένας στους 4 (25%) έχει συχνά πονοκεφάλους και σε ίδια αναλογία (24%) έχει πόνους στη μέση (ενδεικτικό απουσίας άσκησης και αδράνειας). Οπως και διεθνώς, έτσι και στην Ελλάδα, οι δείκτες ψυχικής υγείας και ευεξίας επιδεινώνονται με την ηλικία – το πέρασμα δηλαδή από τα 11 στα 13 και ακολούθως στα 15 έτη. Ωστόσο, αυτό που αποτελεί ιδιαιτερότητα για την Ελλάδα είναι ότι η επιδείνωση αυτή φαίνεται να είναι σχεδόν παντού εντονότερη κυρίως κατά τη μετάβαση από το Δημοτικό (ηλικία των 11) στο Γυμνάσιο (ηλικία των 13).

Το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) δημοσίευσε αναλυτικά την έρευνά του για τις Συμπεριφορές που Συνδέονται με την Υγεία των Εφηβων-μαθητών, το εθνικό σκέλος δηλαδή του διεθνούς ερευνητικού προγράμματος Health Behaviour in School-aged Children, το οποίο τελεί υπό την αιγίδα του ΠΟΥ. Η έρευνα εκπονείται από το 1998 ανά 4ετία κι έτσι προσφέρει τη δυνατότητα να μελετήσουμε στη διαχρονία στάσεις, αντιλήψεις και συμπεριφορές των νεαρών πολιτών.

Οπως επισημαίνουν οι ερευνητές, προκύπτει ότι το 2022 συνεχίζεται η τάση επιδείνωσης της ψυχικής υγείας και ευεξίας των εφήβων που φαίνεται να αρχίζει την περίοδο 2002-2006, ενώ την τετραετία 2018-2022 η επιδείνωση είναι εντονότερη αναφορικά με την εκδήλωση ψυχολογικών και σωματικών συμπτωμάτων (τουλάχιστον 2, τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα), το ποσοστό των οποίων αυξάνεται από 44,0% σε 59,6%.

Υπάρχουν και κάποια καλά νέα ωστόσο. Η έρευνα αναδεικνύει ότι το αντιληπτό επίπεδο (σωματικής) υγείας στους εφήβους -αν και όχι σε επιθυμητά επίπεδα- είναι στην Ελλάδα σημαντικά υψηλότερο (42%) του διακρατικού μέσου όρου (36%). Επίσης, επτά στους 10 εφήβους δηλώνουν πως έχουν αυτεπάρκεια – ευχέρεια, δηλαδή, στο να βρίσκουν λύσεις σε μικρές ή μεγάλες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν και στην πλειονότητά τους νιώθουν πως μπορούν να φέρνουν σε πέρας το έργο και τα καθήκοντα που έχουν αναλάβει.