Είκοσι δύο στιγμές και γεγονότα από το 2022 – Επιλέγουν οι συντάκτες της «Κ»

Τι χρονιά ήταν κι αυτή. Πέρυσι τέτοιες μέρες αφήναμε το 2021 και νομίζαμε ότι έως ένα βαθμό ξορκίσαμε τη μεγάλη κρίση της πανδημίας που επηρέασε όλο τον πλανήτη και φυσικά τους καλλιτέχνες και την καλλιτεχνική παραγωγή. Μόλις σηκώσαμε για λίγο κεφάλι εισέβαλε η Ρωσία στην Ουκρανία και βύθισε τον κόσμο –και τον κόσμο της τέχνης– σε νέες περιπέτειες.

Εργα τέχνης εξαφανίστηκαν από τα μουσεία της Ουκρανίας, οι φιλοπουτινικοί καλλιτέχνες κατέβηκαν από τις μεγάλες σκηνές και όλοι ψάχναμε στα βιβλία της Ιστορίας για το παρελθόν του Κιέβου και της ουκρανικής κουλτούρας.

Σε μια παράλληλη τροχιά που συνδέεται με την τάση αποαποικιοποίησης και τη θέληση της νέας γενιάς να «διορθώσει» τα λάθη του παρελθόντος, είδαμε τη χρονιά που πέρασε μεγάλα μουσεία να επανεξετάζουν τις συλλογές τους και να κάνουν δύο πράγματα: να κόβουν δεσμούς με αμφιλεγόμενους δωρητές και χορηγούς και να επιστρέφουν σταδιακά αρχαιότητες και έργα τέχνης στις χώρες όπου ανήκουν, όπως για παράδειγμα οι θησαυροί του Μπενίν και τα θραύσματα του Παρθενώνα.

Στην Ελλάδα παρατηρήσαμε την προσπάθεια ανάκαμψης των κλειστών χώρων τέχνης –θέατρα, κινηματογράφοι, μουσεία– μετά την πανδημία, που είχαν να αντιμετωπίσουν την απροθυμία και τον φόβο του κοινού να «κλειστεί» μέσα σε μια αίθουσα αλλά και την αύξηση του λειτουργικού κόστους που προκάλεσε σταδιακά ο πόλεμος στην Ουκρανία. Το καλοκαίρι ο τουρισμός έδωσε μια οικονομική ανάσα στους αρχαιολογικούς χώρους –καταγράψαμε και το άνοιγμα του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων–, το Φεστιβάλ Αθηνών συναντήθηκε ξανά με το κοινό του και το κοινό τίμησε τα θέατρα και τις κλειστές σκηνές στην έναρξη της νέας σεζόν. Η ανάγκη για κάτι διαφορετικό και ζωντανό σήκωσε αρκετούς από τον καναπέ τους, οι οποίοι πήγαν και μέχρι την Εθνική Πινακοθήκη για να δουν τους πίνακες του Πικάσο και του Μοντριάν στη θέση τους.

Αν και είναι πειρασμός να μιλήσουμε για εκκρεμότητες, στοιχήματα και παράπονα όπως κάνουμε στο καθημερινό ρεπορτάζ· από το έλλειμμα μιας πολιτικής για το βιβλίο μέχρι το κλειστό «Ακροπόλ» ή το χρόνιο πρόβλημα της Καμεράτας, σήμερα κάνουμε μια μικρή ανασκόπηση της χρονιάς που πέρασε. Οι πολιτιστικοί συντάκτες της «Κ», έντυπης και ηλεκτρονικής, ξεχώρισαν 22 γεγονότα για το 2022.

Γράφουν οι: Ηλίας Μαγκλίνης, Γιώτα Συκκά, Δημήτρης Ρηγόπουλος, Νίκος Βατόπουλος, Μαρία Κατσουνάκη, Γιώτα Μυρτσιώτη, Νικόλας Ζώης, Μάρω Βασιλειάδου, Αιμίλιος Χαρμπής, Αλεξάνδρα Σκαράκη, Ελένη Τζανάτου, Δημήτρης Αθηνάκης.

Σάκης Ιωαννίδης

Η ακύρωση των εμφανίσεων της Ρωσίδας σοπράνο, πρώτα από την Κρατική Oπερα της Βαυαρίας και έπειτα από τη Μητροπολιτική Oπερα της Νέας Υόρκης, σηματοδότησε την έναρξη ενός διεθνούς ντιμπέιτ για τη στάση της φιλελεύθερης Δύσης απέναντι σε καλλιτέχνες που στο παρελθόν έχουν εκφράσει τη στήριξή τους στον Βλαντιμίρ Πούτιν, με αφορμή την εισβολή στην Ουκρανία.

Ν. Ζ.

Η απόφαση του συλλέκτη Δ. Δασκαλόπουλου να δωρίσει έργα της συλλογής του σε τέσσερα μουσεία (ΕΜΣΤ, Tate, Guggenheim, MCA Chicago) υπήρξε μια κίνηση με διπλή σημασία: Εμπλούτισαν τις συλλογές τους και δημιουργούν ένα πλέγμα συνεργειών μεταξύ τους. Σε συμβολικό επίπεδο, η δωρεά δείχνει ότι η σύγχρονη τέχνη, ως κοινωνικό αγαθό, αναπνέει ωραία κι ελεύθερα έξω από τους τοίχους ιδιωτικών συλλογών.

Μ. Β.

Ποίηση, ιστορίες και σχόλια με πολιτική χροιά, αστείρευτη ενέργεια επί σκηνής, χιούμορ και αλληλεπίδραση με το κοινό επιβεβαίωσαν το μεγαλείο αλλά και το πόσο προσιτή είναι μία από τις σημαντικότερες καλλιτέχνιδες της πανκ – ροκ σκηνής σε μια συναυλία με ένα θερμό κοινό, που εξελίχθηκε σε πάρτι και χορό κάτω από τη βροχή στο μαγευτικό Ηρώδειο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.

Α. Σ.

Η επιστροφή του από τη Σικελία υπό τη μορφή «κατάθεσης» για την παραμονή του σε «μόνιμη βάση» στο Μουσείο Ακρόπολης πυροδότησε εκ νέου τη συζήτηση για την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα και δημιούργησε ένα νομικό προηγούμενο, στο οποίο στηρίχθηκε και η επιστροφή των τριών θραυσμάτων από το Βατικανό. Το Βρετανικό Μουσείο βρίσκεται στριμωγμένο απέναντι στη διεθνή κοινή γνώμη.

Σ. Ι.

Η συναυλία του στο γήπεδο του Πανιωνίου δεν ήταν απλώς μια από τις πλέον μαζικές στον χώρο της σύγχρονης εγχώριας ραπ. Hταν και η απόδειξη της ύπαρξης ενός μεγάλου νεανικού ακροατηρίου, που κινείται κάτω από τα ραντάρ των παραδοσιακών ΜΜΕ και των πρεσβύτερων μουσικόφιλων. Τηρουμένων των αναλογιών, αυτό που κάποτε ονομαζόταν «χάσμα γενεών» επανήλθε στο προσκήνιο, με σύγχρονους –και ενίοτε πολιτικούς– όρους.

Ν. Ζ.

Αλησμόνητη παράσταση. Οχι γιατί επί δύο ώρες οι εννέα ηθοποιοί του Ούλριχ Ράσε πορεύονταν ασταμάτητα σε έναν κινούμενο δίσκο, αποδίδοντας το κείμενο του Αισχύλου. Αλλά γιατί αυτή η χορογραφημένη παρτιτούρα του «Αγαμέμνονα» ηλέκτριζε, με την ένταση, τον ρυθμό, τη σύνθετη, πρωτογενή γλώσσα που χρησιμοποιούσε. Μια αποκαλυπτική περιδίνηση στην κατάρα της βίας, γήινη και ταυτόχρονα «εξωπραγματική».

Μ. Κ.

Δεν είναι πως ο Γκάλαχερ δίνει φοβερά live. Είναι που κάτω από τη σκηνή, στην οποία στεκόταν με το σχεδόν εκνευριστικά προβλέψιμο και «δεν σας βλέπω» στυλ του, το κλίμα ήταν αγαπησιάρικα γηπεδικό. Εκείνο το πανό της Σίτι, οι θαμπές στάμπες Oasis, το αυτοσχέδιο πλακάτ «I want to play guitar on “Slide Away”» και η μεγάλη αγκαλιά μεταξύ αγνώστων στο «Champagne Supernova» ήταν σημαντικότερα ενθύμια από ένα «άψογο» live.

Ε. Τ.

Ο συγγραφέας, αν και βαριά τραυματισμένος, επέζησε. Το ίδιο το γεγονός έχει τη σημειολογία του: το σκοταδιστικό Ισλάμ επιτίθεται σε έναν κορυφαίο εκπρόσωπο μιας κατ’ εξοχήν ευρωπαϊκής, δυτικής, τέχνης – την τέχνη του μυθιστορήματος.

Η. Μ.

Αποδόθηκε έπειτα από 60 χρόνια η Επισκοπή στη Σίκινο, ένα απαιτητικό και σύνθετο έργο αποκατάστασης, σε ένα σημαντικό μνημείο που βρίσκεται σε νησί της άγονης γραμμής. Το καλοκαίρι που μας πέρασε είχαμε και πολλές ανασκαφές, με νέα ευρήματα που θα μελετηθούν, είχαμε όμως και εγκαίνια εκθέσεων και μουσείων στην ξεχασμένη συνήθως περιφέρεια.

Γ. Σ.

Η μεγάλη έκθεση «Μικρά Ασία. Λάμψη. Ξεριζωμός. Καταστροφή. Δημιουργία» στο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς αποτελεί ένα ταξίδι στον χρόνο με περισσότερα από 1.100 εκθέματα, για το οποίο έχουν συμπράξει ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές –πρωτίστως το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών– αλλά επίσης απλοί άνθρωποι και επιστήμονες πολλών ειδικοτήτων.

Μ. Β.

Βραβείο-ένδειξη για την πορεία του κόσμου. Φέτος απονεμήθηκε σε αρχιτέκτονα αφιερωμένο στους ευάλωτους της Αφρικής, που κάνει τη ζωή λιγάκι πιο βιώσιμη, διασφαλίζοντας την παράδοση. Η δουλειά του Φρανσίς Κερέ (Μπουρκίνα Φάσο, 1965) είναι «μια ποιητική έκφραση του φωτός», ενώ ο ίδιος είναι ο πρώτος Αφρικανός που λαμβάνει το Πρίτσκερ.

Δ. Α.

Ο Τζαφάρ Παναχί κέρδισε το Ειδικό Βραβείο Επιτροπής στο Φεστιβάλ Βενετίας για το «No Bears». Ο ίδιος, μαζί με τους συναδέλφους του σκηνοθέτες Μοχαμάντ Ρασούλοφ και Μουσταφά Αλεχμάντ, βρισκόταν ήδη υπό κράτηση από τον Ιούλιο. Νωρίτερα, ο σπουδαίος Ασγκάρ Φαραντί απέσυρε την ταινία του «Ο ήρωας» από τα Οσκαρ σε ένδειξη διαμαρτυρίας για όσα συμβαίνουν στο Ιράν. Τον ίδιο μήνα δολοφονήθηκε η Μαχσά Αμινί.

Α. Χ.

Ανήμερα τη γιορτή του Αγίου Δημητρίου κυκλοφορεί το ανέκδοτο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Ο ανήφορος» (1946), λίγους μήνες μετά την αγορά των πνευματικών δικαιωμάτων του διεθνούς Ελληνα συγγραφέα από τον εκδοτικό οίκο Διόπτρα. Το εγχείρημα έχει εμπορική απήχηση και συνοδεύεται από την επανακυκλοφορία του συνόλου του έργου του έως το Πάσχα του 2023.

Δ. Ρ.

Η επανεκκίνηση του θεάτρου έφερε πολλές παραστάσεις και θεατές στις σκηνές και το καλοκαίρι στα φεστιβάλ της χώρας, κυρίως στην Κεντρική και τη Νότια Ελλάδα. Ηταν ένας οιωνός της φθινοπωρινής και χειμερινής υπερπροσφοράς που ακολούθησε στα θέατρα, τα οποία ξεκίνησαν με προπωλήσεις και αύξηση περίπου 10%-15% του κοινού, αύξηση των νέων σε ηλικία θεατών, αλλά και των ελληνικών έργων που ανεβαίνουν και θα συνεχίσουν και το 2023.

Γ. Σ.

Μία συζήτηση με την Ελληνίδα μεταφράστριά της Ρίτα Κολαΐτη αρκούσε για να με βάλει στον κόσμο της Γαλλίδας πεζογράφου, που με οικονομημένο αυτοβιογραφικό λόγο ανατέμνει τη γυναικεία «κατάσταση», τον πόνο, τη μνήμη, αλλά και την ευτυχία να διαβάζεις λογοτεχνία που συγκεράζει τα σπουδαιότερα στοιχεία της διαχρονικής και σύγχρονης αφήγησης.

Δ. Α.

Η εξαγγελία διάσωσης της ιστορικής οικίας Αντον Πρόκες φον Οστεν (και μετέπειτα έδρα του Ελληνικού Ωδείου) εκ μέρους του υπουργείου Πολιτισμού επιλύει μια χρόνια εκκρεμότητα. Το νεοκλασικό οίκημα, χτισμένο το 1836, επί της οδού Φειδίου 3 συνδέεται τόσο με την ιστορία της Αθήνα επί Οθωνος όσο και με τη μουσική ιστορία της χώρας.

N. B.

Ξαναείδαμε το ντεμπούτο του Θόδωρου Αγγελόπουλου (1970) και του Παντελή Βούλγαρη (1972). Η «άλλη» Ελλάδα του ’60, φόνοι που συντελούνται κυριολεκτικά σε ένα χωριό της Ηπείρου ή συμβολικά σε ένα αστικό σπίτι της Αθήνας, μια χώρα απογυμνωμένη από εξιδανικεύσεις και μαλάματα, σκληρή, αφιλόξενη. Το «Προξενιό της Αννας» είναι μια Ελλάδα, κι άλλη μια η «Αναπαράσταση». Εχουμε ρίζες και στις δύο.

Μ. Κ.

Στην οδό Πατησίων 61, στην πολυκατοικία Παπαλεονάρδου, η Μαρία Κάλλας έζησε από το 1937 ώς το 1945. Το κτίριο, εκλεκτικιστικής μορφολογίας στον απόηχο του Jugendstil, είναι έργο του Κώστα Κιτσίκη και χτίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’20. Η αποκατάστασή του ανακοινώθηκε από τον Δήμο Αθηναίων και την «Ανάπλαση Α.Ε.». Θα στεγάσει την Ακαδημία Λυρικής Τέχνης Maria Callas.

N. B.

Ανεξάρτητα από το πόσοι βρίσκουν του γούστου τους ή όχι το έργο του Χριστόφορου Παπακαλιάτη, γεγονός είναι πως η δική του σειρά έγινε η πρώτη αμιγώς ελληνική παραγωγή που «υιοθετείται» από το Netflix. Η ιστορία του μουσικού που αυτοεξορίζεται στην επαρχία και ερωτεύεται μια μικρότερή του κοπέλα, δεν είναι πρωτότυπη, ωστόσο η εκτέλεση είναι προσεγμένη και κάποιες από τις ερμηνείες τραβούν την προσοχή.

Α. Χ.

Εγκαινιάζεται το έργο της αποπεράτωσης και εκσυγχρονισμού των πολιτιστικών υποδομών του Ωδείου Αθηνών, που είχε σχεδιάσει ο αρχιτέκτονας Ιωάννης Δεσποτόπουλος, αλλά παρέμενε κατά 50% ημιτελές από την πρώτη μέρα λειτουργίας του, το 1976. Προστίθενται πολυδύναμοι χώροι εκπαίδευσης, παραγωγής και φιλοξενίας πολιτιστικών γεγονότων, συνολικής επιφανείας 5.300 τ.μ.

Δ. Ρ.

Αποτελεί την πύλη του Πολυκεντρικού Μουσείου Αιγών στην κοιτίδα της αρχαίας Μακεδονίας. Η λειτουργία του θα ενισχύσει τη διεθνή ακτινοβολία της ταφικής συστάδας του Φιλίππου Β΄, των ανακτόρων και της νεκρόπολης με τις βασιλικές ταφές των Τημενιδών. Είναι έργο μιας συλλογικής προσπάθειας πολλών ετών, πολλών κυβερνήσεων, ωστόσο εγγράφεται στην Ιστορία με την ημερομηνία των εγκαινίων του στην εκπνοή αυτής της χρονιάς.

Γ. Μ.