Οι μαϊμούδες στο κλουβί, οι παραδόσεις, τα έθιμα και οι προλήψεις

02.2016

Σε ένα κλουβί έχουμε μερικές μαϊμούδες. Μια φορά την ημέρα ένα τσαμπί μπανάνες κρεμιέται από την οροφή και όλες οι μαϊμούδες προσπαθούν να τις πιάσουν. Όπως είναι λογικό τις πιάνει η πιο γρήγορη μαϊμού και οι άλλες δέχονται ένα ηλεκτροσόκ.

Σύντομα οι πιο αργές μαϊμούδες καταλαβαίνουν πως δεν θα μπορέσουν ποτέ να πιάσουν τις μπανάνες και πως είναι καταδικασμένες να δέχονται ηλεκτροσόκ. Αυτό βέβαια δεν τις χαροποιεί, οπότε αντί να προσπαθήσουν να πιάσουν τις μπανάνες πρώτες, κάτι που ξέρουν πως δεν μπορούν να κάνουν, αποφασίζουν να σταματήσουν τη γρήγορη μαϊμού ώστε κανείς να μην πάρει τις μπανάνες και κανείς να μη δεχθεί ηλεκτροσόκ. Κάθε φορά που πέφτουν οι μπανάνες η γρήγορη μαϊμού δέχεται επίθεση από τις άλλες και έτσι σύντομα μαθαίνει πως “δεν πάμε να πάρουμε τις μπανάνες”.

Ο χρόνος περνάει και οι μαϊμούδες μαθαίνουν να αγνοούν τις μπανάνες.

Μια μέρα, μια μαϊμού φεύγει από το κλουβί και μια άλλη, που δεν ξέρει τους κανόνες, έρχεται. Μόλις πέσει το τσαμπί με τις μπανάνες η νέα μαϊμού τρέχει να τις πιάσει. Οι άλλες βέβαια δεν θα την αφήσουν διότι έτσι έχουν μάθει και την αρχίζουν στο ξύλο. Η νέα μαϊμού δεν ξέρει γιατί τρώει ξύλο μιας και δεν πέρασε από τη διαδικασία μπανάνα-ηλεκτροσόκ αλλά καταλαβαίνει πως όταν πάει να πιάσει τις μπανάνες θα τιμωρείται. Έτσι λοιπόν αναγκάζεται να προσαρμοστεί στην κατάσταση που βρήκε χωρίς να ξέρει πως δημιουργήθηκε αυτή.

Ο καιρός περνάει και κάθε λίγο και λιγάκι μια μαϊμού φεύγει και μια νέα έρχεται και αρχίζει η διαδικασία “στρωσίματος” από την αρχή.

Πολύ σύντομα όλες οι μαϊμούδες έχουν αλλάξει αλλά η συμπεριφορά τους παραμένει ίδια (καμία δεν τρέχει για τις μπανάνες και όποια τρέξει τρώει ξύλο από τις άλλες) και το πιο σημαντικό, καμία δεν ξέρει γιατί συμπεριφέρονται με αυτόν τον τρόπο. Καμιά δεν θυμάται πως ξεκίνησε η παράδοση να μη παίρνουν τις μπανάνες και να χτυπούν όποιον προσπαθεί, αλλά την ακολουθούν ακόμα και αν δεν μπορούν να εξηγήσουν τη συμπεριφορά τους.

Παρόμοια είναι και η κατάσταση με αυτό που σε αυτή τη χώρα λέμε “παραδόσεις, ήθη, έθιμα και προλήψεις” (για συντομία από εδώ και πέρα θα τα λέω όλα “παραδόσεις”). Σίγουρα αν ψάξουμε στα ιστορικά αρχεία θα δούμε από που ξεκινούν οι διάφορες παραδόσεις και για ποιούς λόγους, αλλά η πλειοψηφία δεν το κάνει αυτό. Οι περισσότεροι ακολουθούν τις παραδόσεις τυφλά χωρίς να σκεφτούν καθόλου αν προσθέτουν ή αφαιρούν κάτι στη ζωή τους. Για αυτούς είναι αρκετό το ότι το έκαναν οι γονείς τους και “έτσι ήταν πάντα τα πράγματα”.

Αλλά αυτή η νοοτροπία δεν προσφέρει τίποτα, εκτός από μια ψεύτικη αίσθηση ασφάλειας και σιγουριάς στη ρουτίνα, ακόμα και αν αυτή η ρουτίνα έχει ετήσιους ή και μεγαλύτερους κύκλους.

Για παράδειγμα, παλιότερα υπήρχε η παράδοση να παντρεύονται όλα τα κορίτσια της οικογένειας πριν τα αγόρια, τα οποία είχαν και την ευθύνη να βρουν γαμπρούς για τις αδελφές τους προκειμένου να μπορέσουν και τα ίδια μια μέρα να παντρευτούν. Ευτυχώς αυτή η παράδοση έχει εξαφανιστεί μαζί με τους δεινόσαυρους αλλά ακόμα και αν δεν είχε εξαφανιστεί, εμένα δεν θα με άγγιζε διότι η αδερφή μου παντρεύτηκε πριν από μένα, χωρίς καμία βοήθεια από εμένα και ευτυχώς έχω μόνο μία.

Μπορεί να μας φαίνεται παράλογη αυτή η παράδοση σήμερα, αλλά κάποτε ήταν απολύτως φυσιολογική και αναμενόμενη συμπεριφορά από τον αδερφό προς την αδερφή.

Άλλη παράδοση εντελώς προσβλητική και εξευτελιστική για τη γυναίκα ήταν η παρουσίαση του ματωμένου σεντονιού μετά τη πρώτη νύχτα του γάμου.

Πόσες τέτοιες “φυσιολογικές” παραδόσεις έχουμε ακόμα και δεν τις αγγίζουμε;

Δυστυχώς η Ελληνική κοινωνία είναι γεμάτη από παραδόσεις που κουβαλάμε από “πάππου προς πάππου” και που δυσκολευόμαστε πολύ να διώξουμε από πάνω μας. Σαν να μην έφτανε αυτό βλέπουμε συνεχώς νέα παιδιά που αντί να αμφισβητούν τα πάντα, δέχονται με απίστευτο πάθος ιδέες όπως η θρησκεία, η πολιτική ή άλλες συνωμοσιολογικού χαρακτήρα ιδέες, που όχι μόνο μπορεί να είναι λανθασμένες αλλά και επικίνδυνες. Μάλιστα βλέπουμε αυτά τα άτομα να μιλούν με ασύγκριτη σιγουριά για την “αλήθεια” των ιδεών τους και να τις υπερασπίζονται, όχι απλώς με επιχειρήματα, αλλά με ύβρεις και σωματική βία.

Είναι καθήκον των νέων ανθρώπων να αμφισβητούν όλες αυτές τις παραδόσεις, όλες! Μόνο μετά την αμφισβήτηση θα μπορούμε να αξιολογήσουμε και να κρατήσουμε αυτές που προσφέρουν στην κοινωνία και σε εμάς και να απορρίψουμε τις υπόλοιπες που απλώς μας κρατάνε πίσω. Είναι καθήκον της νέας γενιάς, στην οποία εγώ σιγά-σιγά παύω να ανήκω, να βλέπει και να αμφισβητεί. Να ζητάει να μαθαίνει και να ενημερώνεται. Να προσπαθεί να κλονίσει ακόμα και τα πιο γερά θεμέλια. Δεν μιλάω για βία, μιλάω για μόρφωση, για κριτική σκέψη και ανάλυση. Μιλάω για νέες ιδέες και εφευρετικότητα. Μιλάω για ανησυχία!

Πρέπει να είμαστε ανοικτοί σε νέες ιδέες και να μην επιτρέπουμε στο μυαλό μας να μας καθοδηγεί σε άλλους δρόμους απλώς και μόνο επειδή είναι γνωστοί και ασφαλείς. Οι νέοι δρόμοι μας οδηγούν σε νέα πράγματα, οι παλιοί ξέρουμε που πάνε.

ΥΓ: Κάποιοι μπορεί να ενοχληθούν που βάζω “στον ίδιο κουβά” τα έθιμα και τις προλήψεις. Στόχος μου δεν είναι να πω πως είναι το ίδιο, μιας και δεν είναι, αλλά πως πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε με τον ίδιο τρόπο, με κριτικό πνεύμα.