Ένα επιβλητικό κτίριο της πόλης που από στολίδι έγινε «φάντασμα» και ρημάζει εδώ και 30 χρόνια

Η Θεσσαλονίκη σε κάθε άκρο του κέντρου της διαθέτει κτίρια κομψοτεχνήματα, στολίδια μιας άλλης εποχής, που άλλα έχουν καταφέρει να διατηρηθούν ζωντανά στο χρόνο, ενώ άλλα να αφεθούν στη μοίρα τους και να ρημάζουν. 

Στη δεύτερη λοιπόν κατηγορία, τη στενάχωρη αυτή λίστα, πλαισιώνει και ένα κτίριο μοναδικό για την περιοχή που βρίσκεται, το οποίο όμως παρακμάζει εδώ και περίπου 30 χρόνια. 

Ο λόγος, για το Μέγαρο Σουρουτζίεβιτς, ένα κτίριο με εξαίσια αρχιτεκτονική και ιστορία, που ακόμα και έναν αιώνα μετά, καταφέρνει να ξεχωρίζει, όσο υπερβολικό και αν ακούγεται με την εικόνα που έχει και παραπέμπει σε σκηνικό θρίλερ. 

Το βρίσκουμε, πίσω από το ανακαινισμένο, επίσης ιστορικό, κτίριο του Ερυθρού Σταυρού, στη Ναυάρχου Βότση 5, στο παλιό λιμάνι της Θεσσαλονίκης. 

Οι Γ. Βασιλειάδης, Κων. Καλούσης, Γ. Σαπιρίδης, Ν. Τζιμόπουλος, προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για την ιστορία του κτιρίου, αλλά φυσικά και για τις αρχιτεκτονικές του αρετές στο «’Ενα παράδειγμα πολυώροφης αρχιτεκτονικής στη Θεσσαλονίκη πριν την πυρκαγιά του 1917: Ανάλυση, Τεκμηρίωση & πρόταση αποκατάστασης της οικοδομής Σουρουτζίεβιτς». 

Το κτίριο χτίστηκε το 1912, σύμφωνα με τη χρονολογία που φαίνεται στο αέτωμα, και το όνομα του οφείλεται στους Βούλγαρους ιδιοκτήτες του Ιβάν, Μήτσε και Σπύρο Σουρουτζίεβιτς. 

Μπορεί να διασώθηκε από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917, αλλά δεν έμεινε αλώβητο, καθώς έχασε τη στέγη του, υπέστη ζημιές στον τρίτο όροφο. Γενικότερα όμως, η πυρκαγιά δεν επεκτάθηκε στο εσωτερικό του και αυτό ήταν ιδιαίτερα καταλυτικό για τη σωτηρία του. 

Το Μέγαρο Σουρουτζίεβιτς ήταν για πολλά χρόνια ένα «ζωντανό» κτίριο της πόλης, με εκατοντάδες ανθρώπους να περνούν καθημερινά τις πύλες του. 

Και αυτό φυσικά οφείλεται στο γεγονός ότι στέγαζε ασφαλιστικές εταιρείες, γραφεία εκτελωνιστών και παραγγελιοδόχων, υπήρξε έδρα του Ρωσικού Ναυτιλιακού Πρακτορείου, αλλά φιλοξένησε και το Προξενείο της Ισπανίας, ενώ μετά το 1930 το Προξενείο της Ιαπωνίας. 

Στα καφενεία του ισογείου του ξαπόσταιναν οι εργάτες του λιμανιού. 

Στην Κατοχή το κτίριο επιτάχθηκε, ενώ στα χρόνια του Εμφυλίου χρησιμοποιήθηκε για να στεγάσει ανταρτόπληκτους. 

Σε εκείνη τη φάση, το κτίριο μετατρέπεται όσον αφορά τη διαρρύθμιση στο εσωτερικό του και δημιουργούνται δύο διαμερίσματα ανά όροφο, με κοινή κουζίνα και μπάνιο. 

Μέχρι και την δεκαετία του 70′ η χρήση του είναι κτίριο κατοικιών. 

Τα επόμενα χρόνια στέγασε οίκο ανοχής. Σε πυρκαγιά που ξέσπασε το 1995 σημειώθηκαν ζημιές στον πρώτο όροφο. 

Από τότε άρχισε και η αντίστροφη μέτρηση. Σταδιακά εκκενώθηκε και από το 2000 είναι πια άδειο. 

Στο σήμερα, το εξωτερικό του έχει μετατραπεί σε έναν μικρό σκουπιδότοπο, ενώ στο εσωτερικό του τρυπώνουν γάτες (ποιος ξέρει και τι άλλο) μέσα από μία τρύπα που υπάρχει στην άλλοτε είσοδό του. 

Και στην όψη του μια ταμπέλα που γράφει «JE REVIENS», πόσο ειρωνικό, εάν σκεφτεί κανείς ότι μεταφράζεται ως «θα επιστρέψω» και μια μικρότερη που γράφει «coctails lady». 

Αρχιτεκτονικά στοιχεία 

Η ιστοσελίδα THESSARCHITECTURE, βασιζόμενη στις πληροφορίες των Γ. Βασιλειάδη, Κων. Καλούση, Γ. Σαπιρίδη, Ν. Τζιμόπουλου και του Αλεξ. Γρηγορίου από το Χάνια, Πανδοχεία, Ξενοδοχεία της Θεσσαλονίκης 1875-1917, εκδόσεις University Studio Press, αναφέρει ως προς τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του κτιρίου.

Το κτίριο εντάσσεται μορφολογικά στα πλαίσια του εκλεκτικισμού. Βασικό στοιχείο της οργάνωσης της όψης είναι ο τριπλός καθ’ ύψος διαχωρισμός σε βάση, κορμό και στέψη. Η βάση αποτελείται από τα μορφολογικά ενοποιημένα δυο πρώτα επίπεδα του κτιρίου. Ο κορμός περιλαμβάνει τους δυο τυπικούς ορόφους της ανωδομής και χαρακτηρίζεται από την ρυθμική επανάληψη ανοιγμάτων με αντίστοιχους μικρούς εξώστες. Τέλος το κτίριο καταλήγει σε επιβλητική επίστεψη που καλύπτει ολόκληρο τον όροφο της στέγης. Η οργάνωση της όψης δομείται βάσει αρχών όπως η ρυθμική επαναληπτικότητα, η συμμετρία και η αξονικότητα και με έντονη διάθεση κατακορυφότητας που τονίζεται με τις παραστάδες στους άξονες των ανοιγμάτων. 

Στο ισόγειο οι χώροι οργανώνονται ώστε να φιλοξενήσουν καταστήματα, με μεγάλα ανοίγματα στην κύρια όψη. Η είσοδος βρίσκεται στην νότια πλευρά. Ένας μικρός χώρος υποδοχής προηγείται της ευθύγραμμης κλίμακας που οδηγεί στο επίπεδο του μεσοπατώματος στο μέσο του βάθους του κτιρίου. 

Από εκεί, κλιμακοστάσιο σχήματος Π με ευρύχωρο φανάρι εξυπηρετεί την κατακόρυφη επικοινωνία με τους ορόφους. Η απόληξη του κλιμακοστασίου στεγάζεται με φωταγωγό (skylight). To μεσοπάτωμα είχε βοηθητική/αποθηκευτική χρήση και έτσι δικαιολογείται και το μικρό του ύψος (2,35m.). 

Στους ορόφους, ο χώρος οργανώνεται με έναν κεντρικό επιμήκη διάδρομο σε συνέχεια του κλιμακοστασίου, παράλληλο στην πρόσοψη. Εκατέρωθεν του διαδρόμου παρατάσσονται οι χώροι, προορισμένοι για γραφεία. Οι πόρτες επικοινωνίας των χώρων αυτών με τον διάδρομο φέρουν μεταλλικά στόρια, κάτι που συναντάμε συνήθως σε εμπορικά μέγαρα (πχ. στο Ερμείον). 

Επίσης χαρακτηριστικό της χρήσης του κτιρίου είναι το κοινόχρηστο αποχωρητήριο που βρίσκεται δίπλα στο κλιμακοστάσιο και εξυπηρετεί ολόκληρο τον όροφο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ευελιξία στην οργάνωση του χώρου. 

Η κατασκευαστική πρόβλεψη για μεγάλα ανοίγματα μεταξύ των επιμέρους δωματίων δίνει την δυνατότητα ώστε το επίπεδο να μπορεί να λειτουργεί κατακερματισμένο σε μικρές ανεξάρτητες ιδιοκτησίες, είτε σε ενότητες, για χρήσεις που απαιτούν μεγαλύτερες επιφάνειες. 

Ο όροφος της στέγης παρουσιάζει μικρότερη έκταση δομημένης επιφάνειας, μια και στην αριστερή πλευρά του επιπέδου, διαμορφώνονται δυο υπαίθριοι χώροι-ταράτσες, εκατέρωθεν του κλιμακοστασίου. Κατά τ’ άλλα η επιφάνεια του ορόφου αυτού ακολουθεί την ίδια διάταξη με τους υποκείμενους και στηρίζεται στην παρουσία του κεντρικού επιμήκους διαδρόμου. 

Μόνο που οι χώροι κύριας χρήσης περιορίζονται στην πίσω πλευρά του κτιρίου. Το μπροστινό τμήμα του επιπέδου παρουσιάζει μικρό ελεύθερο ύψος, ώστε να κρύβεται πίσω από την επιβλητική επίστεψη και είχε βοηθητική χρήση.